Reisverhaal «België, wandeling 18, Galmaarden»

en nu eens dichtbij: Vlaanderen wandelland | België | 3 Reacties 31 December 2020 - Laatste Aanpassing 16 November 2020

wandeling 18, Vlaams Brabant, Galmaarden

Galmaarden ligt in de zuidwestelijke hoek van de provincie Vlaams-Brabant en maakt ook deel uit van Pajottenland. Buurgemeenten zijn Geraardsbergen en Zottegem in Oost-Vlaanderen, en o.a. Gooik in Vlaams Brabant. Bovendien ligt Galmaarden op een boogscheut verwijderd van Waals-Brabant en van Henegouwen.
Sinds de fusie is Galmaarden een samenstelling van Galmaarden, Tollembeek en Vollezele

We maakten al verschillende wandelingen in het Schelde- en Leiegebied.
In Ellezelles kwamen we in het gebied van de Dender. Galmaarden hoort hydrografisch ook tot het Denderbekken

op deze kaart is het gebied waar we wandelen met een rode ster aangeduid. We komen langs de Mark, de grote zijbeek van de Dender

De Dender is een rivier in België in het stroomgebied van de Schelde. Zij stroomt door de provincies Henegouwen, Oost-Vlaanderen en Vlaams Brabant over een lengte van 65 km.

De Dender ontstaat in Ath (hoogte ong. 40m TAW) door samenvloeiing van de Oostelijke Dender en de Westelijke of Kleine Dender en mondt in Dendermonde op de rechteroever in de Schelde uit.

Tussen Dendermonde en Aalst kan de Dender bevaren worden door schepen met een vracht tot 600 ton. Stroomopwaarts van Aalst is de Dender bevaarbaar voor schepen tot 300 ton, maar de rivier wordt momenteel vooral voor recreatie benut. In de zomermaanden kan het volledig bevaarbaar deel afgelegd worden aan boord van enkele binnenschepen. Vanaf Ath kan men via 2 kanalen Doornik en Bergen (Mons) bereiken.

De rivier doorkruist de volgende steden: Geraardsbergen, Ninove, Aalst en Dendermonde. De Dender is geen getijdenwater; zij wordt namelijk van de Schelde afgesneden door een tijsluis. De vervuiling van de Dender werd de laatste jaren vrij behoorlijk aangepakt en wegens de economische evolutie zijn heel wat kleine industrieën langs haar oevers verdwenen.

Het bekken van de Dender omvat de volgende belangrijke zijbeken:
- de Mark met een stroomgebied van 180 km² , ten zuiden van Geraardsbergen uitmonding in de Dender
- de Molenbeek met een stroomgebied heeft van 55 km²;
- de Bellebeek met een stroomgebied van 100 km²
- de Molenbeek-Ter Erpenbeek

Onze wandeling is natuurlijk meer uitgebreid dan een bezoek aan de Mark, de totale lengte is 10km

kaart waarop de eerste lus van onze wandeling is aangeduid, lengte ongeveer 4,3km

De wandeling start boven op de Bosberg, 105m hoog. Voor ons geen probleem, we komen hier toe met de auto. De berg (?) is echter goed bekend bij wielrenners, een stevige kasseiweg met een klim, 1,4km in lengte, 69m hoogteverschil, met als steilste percentage 11%. De kasseien liggen er niet zo schitterend bij, ze zijn sinds 1993 beschermd monument.

als ik een foto wil maken van het bord, gaan de 4 wielrenners in houding staan om mee op de foto te prijken

hier het bord zonder levend decor

in niet-coronatijden is dit praatcafé een welkome rustpauze voor fietsers en wandelaars

we slaan het pad net voor het uitgebreide café-terras in

we komen direct in een bos, het Raspaillebos, het overgangsgebied tussen de Vlaamse Ardennen en het Pajottenland

Wat schrijft Natuurpunt over het Raspaillebos (https://www.natuurpunt.be/natuurgebied/raspaillebos)

Op de flanken van het Raspaillebos, geprangd tussen de valleien van de Dender en de Mark, ligt het Raspaillebos. Het landschap combineert de steile trekken van de Vlaamse Ardennen met de zachte glooiingen van het Pajottenland. De talrijke paden, soms slingerend tussendichte bosse, of in brede, bloemenrijke dreven, dan weer in het open landschap, nodigen je het hele jaar door uit om te genieten van de kleurrijke bosomgeving.

Als overblijfsel van het grote Kolenwoud, vormt het Raspaillebos een geheel met het Moerbekebos, het Karkoolbos en het Kluisbos. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het gebied zo goed als kaalgekapt. Toch was het nooit cultuurland, zodat het zijn plantenrijkdom behield.

Wandelen in het Raspaillebos biedt voor elk wat wils. De zuidrand van het Raspaillebos is één groot bronamfitheater. Overal in de hellingknikken sijpelt kalkrijk water uit de bodem en ontspringen beekjes. Hier ontwikkelde zich rijke flora die in het voorjaar een lappendeken vormt van blauw, wit en geel. Op de top van de Bosberg heb je dan weer een schitterend uitzicht over de Dender- en Markvallei. Een weids panorama met tientallen kerktorens strekt zich uit tot aan de Brusselse horizon.

Als overblijfsel van het grote Kolenwoud, vormt het Raspaillebos een geheel met het Moerbekebos, het Karkoolbos en het Kluisbos. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het gebied zo goed als kaalgekapt. Toch was het nooit cultuurland, zodat het zijn plantenrijkdom behield.

Door het Moerbekebos loopt een oude kasseiweg, de Bosberg. Aan de oorsprong van de kapel Onze-Lieve-Vrouw van het Raspaillebos lag een kluis; wanneer de kluis verdween bleef de kapel staan. Deze kapel zou in 1650 opgetrokken zijn nadat een kluizenaar een Mariabeeld aan een boom had opgehangen.

Bij de opstanden van Gent en andere steden tegen het grafelijk gezag speelden bossen een belangrijke rol. Vele opstandelingen doken tijdens de grafelijke repressie onder in de bossen. In 1382, tijdens de eerste opstand, verschansten een aantal vluchtelingen en ballingen uit Geraardsbergen, Dendermonde en Aalst zich in het Raspaillebos, van waaruit de omgeving werd geplunderd en gebrandschat. Het Raspaillebos zou ook als schuilplaats voor de roversbende van Jan de Lichte hebben dienstgedaan.

rechts is er een camping, gesloten wegens lockdown

de eerste paar honderd meter daalt het pad zachtjes, het bospad is nog goed te betreden

daarna komt de modder, we kiezen om naast het pad in het bos te stappen. We zijn blijkbaar niet de eersten met dat idee, er is al een pad in wording in het bos

eerst proberen we niet in de modder te stappen, maar eens we geen andere mogelijkheid meer hebben, is het ijs (alias de modder) gebroken

Het pad ligt bovendien op een mountainbike route waardoor alles nog meer en dieper met modder bedekt wordt

het pad daalt nu steiler

en ok het zijpad is nu een modderpiste

regelmatig gaan we even in de graskant staan om mountainbikers te laten passeren

de modder belet ons niet om van het bos te genieten

deze zwam vormt een console op de dode stam

dezelfde of een andere paddenstoel?

mooie zwam welke zich uitspreidt op een dode stam, net kant

buiten het bos is het pad minder modderig

op de achtergrond de kerk van Onkerzele, deel van Geraardsbergen. We wandelen trouwens al de ganse tijd op het grondgebied van Geraardsbergen

er zijn hier heel wat oude knotwilgen langs de weiden

binnenkort zullen de meeste bomen kaal zijn, we genieten nu nog van de goud- en koperkleurige herfstbladeren

de knotwilgen worden geknot, de eerste maal dat we dat zien tijdens onze wandelingen

het werk gebeurt trouwens zeer grondig

aan de linkerzijde bevindt zich een populierenplantage

De populierenplantage is een plantage van het INBO (Instituut voor Natuur en Bos Onderzoek). De zwarte populier, ratelpopulier en grauwe populier zijn inheemse bomen. Nu zie je in Vlaanderen vooral cultuurpopulieren. Er zijn twee grote groepen: Eur-Amerikaanse hybriden zijn kruisingen van de inheemse Zwarte populier met een Amerikaanse soort. Tot deze groep behoren de zogenaamde Canadapopulieren. Inter-Amerikaanse hybriden zijn nieuwe klonen afkomstig uit gecontroleerde kruisingen van twee Amerikaanse soorten. Ze groeien sneller dan de Eur-Amerikaanse klonen en worden nu zeer veel gebruikt. Ze luisteren o.a. naar streekgebonden namen zoals Beaupré, Raspalje, Hoogvorst, Grimminge … en kunnen opvallend grote bladeren ontwikkelen. In het Latijn wordt de populier ‘populus’ genoemd. De Romeinen associeerden de altijd ruisende bladeren van de populier met het geroezemoes van het volk, ‘populus’ in de straten van Rome. (https://omgeving.vlaanderen.be/sites/default/files/atoms/files/VensterOpHetLandschap.pdf)

op het veld naast de populieren worden eiken gekweekt

bij knooppunt 29 slaan we rechtsaf

hier zien we de gebouwen van De Helix, vroeger hoeve Hof ter Hoogvorst

We bevinden ons hier op het grondgebied van Grimminge, deelgemeente van Geraardsbergen

De Helix is een Vlaams kennis- en vormingscentrum voor natuur en milieu van de Vlaamse overheid, departement Omgeving. Het centrum ontwikkelt kwaliteitsvolle en vernieuwende initiatieven op vlak van natuur- en milieueducatie en omgeving en dit voor een brede doelgroep. Het centrum wil de burger op een boeiende en creatieve manier aanzetten tot duurzaam omgaan met de eigen leefomgeving, door hem dichter bij de natuur te brengen. Bezoekers worden gestimuleerd tot omgevingsvriendelijk gedrag door de regio Geraardsbergen te verkennen en te onderzoeken. Dit alles kadert in educatie voor duurzame ontwikkeling.
Vlaams Kennis- en Vormingscentrum voor Natuur en Milieu De Helix gevestigd in Geraardsbergen (Grimminge) biedt een uitgebreid educatief aanbod voor diverse doelgroepen. Een belangrijke doelgroep is het onderwijs, maar ook sociale en culturele organisaties, natuur- en milieuverenigingen, individuele burgers en gezinnen kunnen er terecht voor vormingen, tentoonstellingen en workshops waarbij zelf doen, beleven, ervaren en ontdekken centraal staan.
(https://www.inforegio.be/vlaams-kennis-en-vormingscentrum-voor-natuur-en-milieu-de-helix)

2 achterzijden van de voormalige vierkantshoeve

De talrijke oude, vaak monumentale hoeven in de streek getuigen van een rijk landbouwverleden. Veelal waren ze het eigendom van abdijen, kastelen of hereboeren. De gesloten gebouwenopstelling rondom een binnenplaats is typisch voor het ganse vruchtbare heuvelland van Midden-België. De Vlaamse Gemeenschap kocht ten slotte het vroegere Hof ter Hoogvorst aan. Aan één zijde werd in 1996 een nieuwbouw ingevoegd om het Natuur- en Milieueducatie Centrum De Helix onderdak te bieden. De andere vleugels werden ingericht als woonfunctie, onderdeel van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) en schuur. De blauwe helix is het symbool van het centrum. De naam Helix verwijst naar de structuur van het DNA, de drager van erfelijke informatie bij alle levende wezens. De wandeling start aan de vierkantshoeve van het vroegere ‘Hof ter Hoogvorst’ in Grimminge. Het Hof ter Hoogvorst werd in 1864 gebouwd na het rooien van een deel van het Raspaillebos. Dit landelijk goed werd in 1962 aangekocht door de Union Allumetière, de lucifersfabriek van Geraardsbergen die in 1999 definitief een punt zette achter haar productie. Op de 30 hectare landbouwgrond van de hoeve paste men experimentele bosbouw toe. Men streefde naar de veredeling van de populier, een grondstof voor de productie van lucifers. (https://omgeving.vlaanderen.be/sites/default/files/atoms/files/VensterOpHetLandschap.pdf)

Helix verwijst naar de structuur van het DNA dat de erfelijke eigenschappen in chromosomen bepaalt

ondertussen zien we nog een paddenstoel

een kaartje op dit infobord leert ons welke boomsoorten er aangeplant zijn op de proefpercelen

het populierenveld

en de wilgenaanplanting

de weg, enkel voor mensen die in Helix op bezoek zijn, werknemers en mensen van INBO. We zien de top al waar we naartoe wandelen

het laagste punt in de weg is de kruising met een beek

nee, de foto is niet scheef genomen, we beklimmen de weg

op de top slaan we rechts in , terug naar het Raspaillebos

heel weinig bewoning, hier en daar een boerderij

eerst is het landschap nog open met vergezichten …

 … en bronbeekjes …

… en knotwilgen …

we zijn af en toe al tevreden met wat asfalt. Onze stapsnelheid is hier duidelijk hoger dan op de modderpaden

4 bomen, mooi op een rijtje, te midden van de grote weide

af en toe kruisen we andere wandelaars, of worden we door andere wandelaars voorbij gestoken, steeds op afstand

weer de mooie kleur van de herfstbladeren

hier, niet ver van het bos, is er een spontane bosvorming. Schapen en geiten houden echter de boomvorming beperkt

overal zien we hier het logo van Natuurpunt naast dat van de winkelketen AS Adventure

Ik kijk even op de site van AS Adventure (www.asadventure.com/nl/asa/natuurpunt.html)

A.S.Adventure houdt van de natuur. Logisch dus dat we de handen in elkaar slaan met Natuurpunt! Samen werken we aan meer natuur in eigen land, en helpen we ze te beschermen en onderhouden. Met onze donaties zorgen we onder meer voor zitbanken en bewegwijzering langs wandelroutes, maar ook voor bijenkasten en de aanleg van speelnatuur.

Heb je ooit al € 1 gedoneerd voor onze groene doelen? Dan kwam een deel hiervan rechtstreeks terecht bij Natuurpunt. Tijdens de Warmste Week en Expeditie Natuurpunt dragen we ook nog een extra steentje bij. We zijn er trots op dat we sinds 1998 een trouwe partner zijn van de grootste natuurvereniging in Vlaanderen!

In het Raspaillebos heeft AS Adventure een wandeling, vandaar dat we ook telkens hun logo zien

hier zijn de hellingen nog niet steil, de wandelroute heeft een erg smalle toegang zodat fietsers buiten moeten blijven. Dat alles zorgt ervoor dat hier veel en veel minder modder onder onze schoenen komt

rechts is er een (relatief) diepe vallei

in het bos zien we enkele meters dieper een kapelletje, de Juffrouwkapel of het Iffraken

dichterbij zien we een eenvoudige kapel

een bord vertelt on iets over de kapel en de restauratie ervan

In het Raspaillebos vindt men de Juffrouwkapel, in de volksmond gekend als ’t Iffraken. De kapel werd opgericht rond 1860 ter ere van de Heilige Apollonia. Nadat ze in 2012 was ingestort, werd ze door vrijwilligers van Natuurpunt volledig heropgebouwd met authentieke materialen en volgens bouwtechnieken uit de 19de eeuw.

en hier is dan het Iffraken

de vallei bij de kapel

opvallend, maar weinig storend in het bos

we klimmen hoger en hoger, niet op de Bosberg …

 … maar wel op de Congoberg, helemaal in het bos gelegen

De Congoberg dankt zijn exotische naam aan de mijnwerkers die hier vroeger woonden. Rond 1900 was dit een afgelegen gebied met armtierige lemen huisjes. De mijnwerkers pendelden elke dag met de trein naar de steenkoolbekkens van de Borinage. Ze stonden op 4 uur ’s ochtends op om de trein te nemen in wagons zonder enig comfort. ’s Avonds keerden ze zwart van kolenstof terug. Vandaar de naam Congoberg. Ze gingen daar aan de slag omdat er een gebrek was aan werk in eigen streek. Na de sluiting van het Waalse mijnbekken doofde deze tewerkstelling volledig uit. Vóór de kerk van Vollezele en aan het station van Galmaarden en Tollembeek vind je drie monumenten terug ter ere van deze harde werkers. (https://www.routeyou.com/nl-be/location/view/47506577/congoberg)

zwammen overal, hier een stuk van de eetbare Zwavelzwam

Wat verder verlaten we het Raspaillebos langs dezelfde weg waar we vertrokken zijn. Deel 1 van onze wandeling, een lus in 8-vorm, zit erop. Totaal 4,3 km waarvan 3,6 km aardenwegen

deel 2 van de wandeling, waarbij we tussen knooppunt 617 en knooppunt 67 niet op het knooppuntennetwerk wandelen. De wandeling verloopt nu helemaal op grondgebied Galmaarden

de weg is geasfalteerd

We blijven nog even op de hoogte van de Bosberg, de zendmast hadden we deze ochtend al een tijdje gezien voor we hier aankwamen

vanop deze hoogte kan je bij helder weer ver kijken, nu is het beeld wat wazig

links bevindt zich het Kluysbos

wij blijven achter op de verharde weg met enkel nog asfalt daar waar de wielen van tractoren rijden

de weg daalt, meestal niet erg steil, over een lengte van 1,7km

komen bij de wijk Sint-Paulus met de Sint-Paulus kapel

Het gehucht Sint-Paulus dankt zijn naam aan de kapel Sint-Paulus. De Sint-Pauluskapel ligt op het Kapelleblok, ten noorden van en dichtbij de Pauwelhoeve. Ze werd opgetrokken op een site, die reeds in de Gallo-Romeinse periode werd bewoond. Er blijkt geen enkel verband te bestaan tussen de villa die er zich waarschijnlijk bevond en de laat-middeleeuwse kapel, die vermoedelijk in het begin van de 16de eeuw werd opgetrokken. Het is een bakstenen gebouw in laatgotische stijl. In de kapel worden o.m. enkele 15de-eeuwse kunstvoorwerpen bewaard.
De volksmond veronderstelde eeuwenlang de drie volgende ontstaan legenden:

1. de Sint-Pauluskapel zou een zelfstandige parochie geweest zijn met een eigen priester, een eigen kerkhof en eigen inkomsten;

2. de Sint-Pauluskapel zou een overblijfsel zijn van een klein klooster, afhangende van de Sint-Adriaansabdij te Geraardsbergen of van de abdij van Beaupré te Grimminge;

3. de Sint-Pauluskapel zou een kapel voor leprozen geweest zijn en het gehucht zou zijn ontstaan ten gevolge van een kolonie lepralijders of akkerzielen.
Wat de volksmond ook veronderstelt... we kunnen met zekerheid stellen dat de Sint-Pauluskapel reeds bestond vóór het jaar 1068. De kapel is verbonden met een wonderbare bron, voor onze voorouders een heilige plaats. Misschien moet het ontstaan van de Sint-Pauluskapel gesitueerd worden in de tijd van de definitieve evangelisatie en kerstening van onze gewesten (ca. 800 na Christus).
De kapel werd volledig gerestaureerd. In januari 2002 werd de vernieuwde kapel officieel geopend. De kapel is ook geklasseerd. (https://www.galmaarden.be/page15004546.aspx)

de hoge bakstenen gevel geeft ons geen waaw-gevoel

de bron waarvan sprake in de tekst, staat nu droog

de wandeling buigt af aan de kapel

We wandelen even tussen de woonhuizen in de Sint-Pauluswijk tot aan de Geraardsbergse Steenweg. Het verkeer is niet al te druk, in korte tijd staan we aan de overzijde

Hier komen we in het natuurgebied De Markvallei.

De Mark stroomt van oost naar west door het zuidelijk deel van Galmaarden. Het is de voornaamste waterloop van Zuid-Pajottenland, ongeveer 26 km lang, sterk vertakt en onbevaarbaar. Het is een zijrivier of zijbeek van de Dender.
De Mark ontspringt op ongeveer 80m hoogte in het Bois d’Enghien, op het grondgebied van Marcq in de provincie Henegouwen. 3,7km bedding bevindt zich op het grondgebied van Galmaarden (https://www.galmaarden.be/page15014257.aspx)

De Mark is een belangrijke bijrivier van de Dender en heeft in het landschap een tamelijk diepe en brede vallei uitgeschuurd tot op een niveau van 25 m boven de zeespiegel. De hellingen van deze vallei vertonen ook een duidelijke dissymmetrie. De noordelijke oever verheft zich vlugger dan de zuidelijke oever, die zachtjes in de alluviale (rivierafzetting) vlakte overgaat. De niveauverschillen tussen de oeverwallen en de kommen zijn slechts klein in de Markvallei, zoals ook in de Dendervallei. De vallei werd tijdens het holoceen(jongste tijdvak in de geologische geschiedenis van de aarde, beginnend ongeveer 10.000 jaar geleden en nu nog steeds duurt) bedekt met door het water aangebracht terrigeen(afzetting van materiaal oorspronkelijk afkomstig van het land) kleiig of lemig materiaal en ten dele ook door organogeen (materiaal opgebouwd uit organisch materiaal, voornamelijk afkomstig van planten) veenmateriaal. Sedert de ontbossing in recentere tijden greep door afspoeling op de onbegroeide hellingen bodemerosie plaats. Langs de steile hellingen kwamen de tertiaire lagen aldus aan het oppervlak. Het geërodeerde materiaal werd grotendeels als colluvium (bodemmateriaal afkomstig van het wegspoelen van berghellingen door erosie) afgezet aan de voet van de hellingen en in de kern van de depressies (dieper liggend gebied t.o.v. de omgeving). (https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/135113)

kaart van het derde deel van onze wandeling (deze kaart is sterker vergroot dan de andere kaarten)

we komen nu in een natuurgebied beheerd door Natuurpunt

De Markvallei situeert zich ten zuiden van Geraardsbergen, op de grens van drie provincies: Oost- Vlaanderen, Brabant en Henegouwen. De Mark ontspringt in het Henegouwse Silly en mondt ter hoogte van Geraardsbergen in de Dender uit. Hydrografisch behoort de vallei tot het bekken van de Dender. Ondanks de rechttrekking van de Mark, die het landschap wel wat verminkte, bleef de daling van het waterpeil relatief beperkt. De vallei behield grotendeels haar eigenheid. Door het achterwege blijven van baggerwerken sinds de rechttrekking, heeft de rivier zelfs een deel van de schade hersteld. Door aanslibbing is de breedte haast gehalveerd en zijn de oude meanders opnieuw herkenbaar.

Op enkele kleine kernen van lintbebouwing en enkele verspreide huizen na is dit gebied onbebouwd. Hooilanden bedekken een grote oppervlakte langs de Mark. De bosgebiedjes langs de oevers van de Mark zijn voornamelijk populierenaanplanten die tijdens de laatste decennia werden aangeplant.

Verscholen tussen de bomen liggen oude turfputten waar in vroegere tijden veen als brandstof werd ontgonnen. Deze putten zijn ondertussen geëvolueerd tot pareltjes met waterviolier en wederik.

De Markvallei is een natuurgebied van 150 ha, waarvan 35 ha in beheer bij Natuurpunt en vzw De Mark. Het gebied overstroomt regelmatig en zorgt dan voor een natuurlijke buffering van duizenden m³ water. In samenwerking met de Vlaamse overheid wordt de buffering van regenwater nog versterkt.

Langs de oevers van de Mark zijn diverse kleinschalige beheerprojecten aan de gang met het oog op het herstellen van inheemse begroeiing en kleine landschapselementen. Het beheer is toegespitst op het herstel van het valleilandschap zoals dit hier vroeger voorkwam. Populierenbossen worden omgevormd naar elzen-essenbos of moeraspirea-ruigten. De bloemenrijkdom keert terug wanneer natte hooilanden worden gemaaid en verschraald. Door het aanplanten van nieuwe hagen en houtkanten en door regelmatig onderhoud van oude hagen, struwelen en knotbomen verkrijgen we een aangekleed landschap. (https://www.natuurpunt.be/natuurgebied/markvallei-geraardsbergen)

een oude knotboom welke is afgezaagd, schiet opnieuw uit

het gebied hier is weer meer drassig, maar wordt gelukkig weinig door voertuigen en fietsers gebruikt

aangeplant of spontaan opgeschoten bomen zijn her en der verspreid

ha, de verklaring: er mogen geen fietsers of voertuigen in dit gebied, dat slechts gedurende het winter-halfjaar is geopend voor wandelaars

we volgen nu de rode aanduiding

de Mark, stroomgebied Dender (helemaal onderaan bovenstaand kaartje)

aan de overzijde (nog net op het grondgebied Galmaarden) is er een waterzuiveringsstation, het draait op gedeeltelijke capaciteit

de Mark is sterk vertakt, bevat dus veel zijbeken

we zien maar af en toe de Mark, veelal belet vegetatie het uitzicht

aan de overzijde , op het grondgebied Geraardsbergen loopt een spoorlijn

laatste zicht op de Mark, die via het zuiden van Geraardsbergen naar het Waalse gewest stroomt om dan samen te vloeien met de Dender

terug richting noorden volgen we een korte zijbeek

en modder is nooit ver weg …

we komen terug in de woonwijk Sint-Paulus waar we even terug stapten

deel 4 van onze wandeling, einde op de parking

via een smal zijpaadje verlaten we weer de woonhuizen

we naderen het Kluysbos

ook hier beheert Natuurpunt het gebied

Het Kluisbos ligt op de helling richting Bosberg. Het is 15 ha groot en is erkend als Europees Natura 2000 gebied (Natura 2000 is een Europees netwerk van beschermde natuurgebieden op het grondgebied van de lidstaten van de Europese Unie. Dit netwerk vormt de hoeksteen van het beleid van de EU voor behoud en herstel van biodiversiteit. Natura 2000 is niet enkel ter bescherming van gebieden (biotopen) maar draagt ook bij aan bescherming van soorten (en hun habitats).(https://nl.wikipedia.org/wiki/Natura_2000)

het Kluysbos telt heel wat bronnen …

… samen met de regen zorgt dat voor een glibberige ondergrond

en reken nog de bijwijlen steile hellingen …

een schitterende kluster van paddestoelen op een boomstam

in dit bos zien we heel wat omgevallen bomen, ze vormen soms we een obstakel op het pad 

de wandelbeschrijving geeft een terugweg, eerst dalend, door straten en dan weer stijgend. Wij blijven in het bod en keren terug langs dezelfde weg waar we gestart zijn

hier is er nog maar weinig herfsttint te zien

bijna terug zien we nog een herdenkingspaneel aan Jean Pierre Somers, een man die heel veel werk verzet had bij de lokale natuurvereniging

Korte tijd later zijn we terug aan ons startpunt