Reisverhaal «omgeving Siem Reap en naar het westen van het land»

een stukje Indochina | Cambodja | 4 Reacties 28 Februari 2016 - Laatste Aanpassing 05 Maart 2016

3. de tempels van Angkor

De tempels van Angkor liggen verspreid over een oppervlakte van meer dan 400 km². In 1992 zijn ze door de Unesco tot werelderfgoed verklaard. Cambodia zelf heeft weinig financiële inbreng in de restauraties. We zien restauraties welke door India, China of Japan betaald worden.
We lezen overal dat het immens druk is in de tempels, maar naar ons gevoel valt dat nogal mee. Bij de kassa staat er letterlijk niemand, en op vele plaatsen zien we gidsen een vaste route volgen, terwijl er naast nog wel meer moois te zien is.
We kopen een ticket voor 3 dagen zodat we toch het een en het ander kunnen bekijken en beleven. Voor de relatief dichtbij gelegen tempels gebruiken we een tuktuk. Die brengt ons van de ene tempel naar de andere. Voor de verder afgelegen tempels laten we ons rijden door de eigenaar van het huis waar we overnachten.

Ta Prohm is de meest bekende tempel omdat deze dikwijls op foto’s voorkomt. Deze boeddhistische tempel werd op het einde van de twaalfde eeuw gebouwd. De tempel is nog min of meer in dezelfde toestand als toen hij ontdekt en opgegraven werd in de jungle. Wortels maken deel uit van muren en gebouwen, ze zitten er aan verankerd. Men heeft echter een aantal kleine ingrepen moeten doen om toch iets van het complex te bewaren, zoals bomen omzagen en hier en daar ramen, muren en daken stutten.

hier helpt India bij de restauraties

sommige van de gebouwen zijn sterk vervallen. Maar voor de horden toeristen moet men vooral voor de veiligheid zorgen, dus hier en daar wat beperkt ingrijpen

toch oogt dit complex zeer mooi

deze boom staat nog op de grond,  Vele van deze bomen is de Wilde Amandel

de meeste echter zitten verweven in gebouwen en muren.

schitterende versiering boven de deur

of wat dichterbij gezien

op het gebied staan heel wat gebouwen

de bas-reliëfs zijn van de mooiste welke we gezien hebben in Angkor

ook hier is een toren voorzien van een Lachende Boeddha

De Hindoe tempel Ta Keo ligt niet zover van de eerste. Deze tempel werd op het einde van de tiende eeuw gebouwd, maar werd nooit afgewerkt. Waarschijnlijk is de koning vroegtijdig gestorven en hebben zijn opvolgers zich met andere zaken bezig gehouden zoals oorlog voeren. Er zijn weinig versieringen, maar wel een 22m hoge piramide. Op de bovenste verdieping ervan staan 5 torens die de Mount Meru moeten symboliseren. De Meru is een heilige berg met 5 pieken uit de Hindoe en de boeddhistische kosmologie en is daar het centrum van de fysische, metafysische en spirituele werelden.

hier restaureert China

de toegang tot Ta Keo

Wat verder staan dicht bij elkaar twee tempels. Chau Say Thevoda en Thommanon. Beide zijn in vervallen toestand en de weinige restauraties welke gebeurt zijn, zijn lelijke betonnen zuilen.

bij de eerste tempel helpt China restaureren

ook hier vinden we mooie gebouwen

Stephan tussen twee godinnen

de tweede tempel

weer zeer mooi versierd

kokoswater lest goed de dorst

Het grootste complex is Angkor Thom, gebouwd einde twaalfde eeuw. Sommige monumenten zijn ouder. De stad was omgeven door 3 k lange muren welke 80m hoog waren. Daarmee bleef Angkot Thom gedurende 250 jaar de hoofdstad van het machtige Kmer rijk.
De koninklijke terrassen dateren uit de dertiende eeuw. Het Olifantenterras is 300m lang.

op de muren van het Olifantenterras komen vele grote olifantenfiguren voor

de leeuw is modern, een kopie van een ouder figuur die nu in een museum van de hoofdstad tentoon gesteld is

Van af het Olifantenterras voert een weg naar de Overwinnaarspoort.

de Overwinnaarspoort

Daarnaast is er ook Terras van de Leprakoning. Hier zijn nog mooie bas-reliefs bewaard gebleven.

Wat verder op het gebied van Angkor Thom ligt het koningspaleis, het gebied ervan is vrij groot, maar het eigenlijke paleis is daartegen klein. Hier staat een tempel in een steile piramidevorm, met boven een rond heiligdom. Het paleis stamt uit het einde van de tiende, begin van de elfde eeuw.

hier zijn weinig versieringen her-aangebracht na de restauratie. We zien bij vele stenen op de grond dat er ooit mooie figuren als versiering gebruikt zijn

er zijn weinig versieringen te zien

Een ander deel van Angkor Thom is het Baphuon (ph wordt als p uitgesproken, niet als f), gebouwd in het midden van de elfde eeuw. Deze tempel die honderd jaar geleden in een zeer slechte toestand was, werd hersteld door het gebouw steen voor steen af te breken en alle stenen te inventariseren. Hiermee was een oppervlakte van 10 ha bedekt. Tijdens het regime van de Rode Kmer lagen alle werkzaamheden stil. In 1995 begonnen de werken opnieuw, maar, omdat er geen plan was, duurde het meer dan 7 jaar om elke steen terug op zijn plaats te brengen. Pas sinds 2011 is het monument weer toegankelijk.

een bijgebouw bij Baphuon

via een erg steile, gelukkig houten, trap komen we op het bovenste terras

op een van de zijwanden van het Baphuon is er een slapende boeddha aangebracht, moeilijk om te zien

Het mooiste gebouw van Angkor Thom is het Bayon dat van de late twaalfde, begin dertiende eeuw dateert. Het gebouw is in de loop der tijden verbouwd en er zijn gebouwen aan toe gevoegd. Nu geeft het de indruk dat al de verdiepingen vol gebouwd zijn en het geheel komt als een doolhof over. Het meest opvallende zijn de vele torens met lachende boeddhahoofden versierd.
De vele gebouwen zijn talrijk versierd.

en hier komen de Japanners hun financiële steun betuigen

de torens met een of meer lachende boeddha’s

of wat dichterbij gezien

een van de vele bas-reliëfs

dansende goden

op de weg naar de toegangspoort zien we weer een koppel trouwfoto’s laten maken.  De meeste mensen trouwen hier niet officieel, enkel voor de ceremonie en het feest.  Na min of meer korte tijd gaat elk zijn eigen weg weer

dit is dan een van de toegangspoorten tot Angkor Thom

Angkor Wat is de meest bekende naam van een tempel in het Angkor gebied. Deze tempel is gebouwd tijdens de eerste helft van de twaalfde eeuw en is gewijd aan de Hindoe god Vishnu. Deze tempel is zeer mooi versierd met bas-reliëfs, vooral op de muren van de galerijen op de onderste verdieping.
De eigenlijke centraal gelegen tempel bestaat uit 3 terrassen boven elkaar, waarbij de hogere steeds een kleinere oppervlakte heeft dan de lagere. Op het bovenste terras mogen maar 100 mensen gelijktijdig. Hierdoor is het even rijtje schuiven. Iedereen mag wel zo lang boven blijven als hij of zij zelf verkiest. Hoe dan ook, alles verloopt zeer vlot.

eerste beelden van Angkor Wat

enkele van de honderden meters lange bas-reliëfs

mooie beelden op de buitenmuren

de tweede verdieping

een van de 5 torens

de centrale en hoogste van de 5 torens

hier zien we 4 torens

de torens van Angkor Wat komen op de vlag van Cambodia voor

bij valavond is er een weerspiegeling in een meertje waarbij we de warme zandsteenkleur kunnen waarnemen

Preah Khan tempel werd gebouwd door de koning die ook Angkor Thom liet bouwen tijdens de tweede helft van de twaalfde eeuw. Het is een boeddhistische tempel gewijd aan de vader van de koning. Het complex is zo groot dat er ook (hooggeplaatste) mensen woonden, een tempelstad dus. De buitenste tempelmuur is versierd met Garuda’s, de mythologische vogel. Omdat de restauratie van zo een vogel 25.000 dollar kost, kan men zo een beeld adopteren en het bedrag geven voor de restauratie. Momenteel zijn minder dan de heft van de vogels al behandeld.
Er zijn nog mooie versieringen uit het binnenste van de tempel, redelijk goed bewaard gebleven.

de toegangsweg is omzoomd met versierde fallussen

hier is de versiering beter waar te nemen

zoals bij vele toegangswegen is hier verder ook een soort omheining waarbij, aan beide zijden van de weg, een zevenkoppige Naga-slang gedragen wordt door figuren. Aan de ene zijde van de weg zijn de figuren de “goeden”, aan de andere zijde de “demonen”

een demon, Asura

een goede, Devata

een Garuda die met zijn voeten op 2 zevenkoppige slangen staat

versierde zuilen

ook rond de ramen zijn er figuren en versieringen aangebracht

fronton boven deuropeningen

op deurstijlen en muren is het gesteente ingekerfd

de kleinere zuilen, die soms ook vensteropeningen versieren, zien er op het eerste gezicht allemaal gelijk uit. Maar hun opbouw is kenmerkend voor het tijdperk waarin ze vervaardigd werden. Uit deze zuilen kan men afleiden wanneer ze aangebracht werden

overal binnen de muren staan er gebouwen en gebouwtjes

centraal in de tempel staat ook hier het “heiligste der heiligen” zoals het hier genoemd wordt

tussen de brokstukken zien we dikwijls mooi versierde muren

een groot tempelcomplex met vele mooie hoekjes

ook hier heeft de jungle gezorgd voor erosie

de Apsaras, dansende figuren

dichterbij gezien

de daken werden zo gemaakt dat het regenwater, tijdens het regenseizoen, gemakkelijk kon weglopen

vele gangen, kamers, galerijen, …

een alleenstaand gebouw binnen het complex, maar buiten de tempel. Meestal is dit een bibliotheek

Neak Pean is een kleine watertempel in een vierkant waterbekken. In het midden van elke zijde is er een gebouw dat diende om water over te brengen in de vier kleinere waterbekkens. Ook deze tempel is gebouwd einde twaalfde eeuw

de omgeving is hier zeer waterrijk

de tempel staat in het midden van een vierkantig meer op een rond eiland

voor het eerst zien we een gebeeldhouwd paard

Ta Som is een late tempel van einde twaalfde, begin dertiende eeuw, gebouwd door de boeddhistische koning die ook Angkor Thom liet bouwen. Het complex is niet erg groot, maar wel mooi versierd.
Ook deze tempel is uit de jungle opgegraven, getuige daarvan is de oostelijke toegang waarboven een boom staat.

het torentje boven de toegangsdeuren is versierd met lachende boeddha’s

in de muren zijn er vele nissen met beelden

Oostelijke Mebon, een Hindoe tempel uit de tiende eeuw, is gewijd aan Shiva en voorouders van de koning. De tempel is ook weer als piramide gebouwd. Boven de onderste muur, bij elk van de vier hoeken staat er een olifant (uit steen!) als waker. Het binnenste van de tempel staat op een hoogte. Verder komen er nog een aantal gebouwen voor, waaronder bibliotheken.

steile trappen met erg hoge treden

een van de vier wachter-olifanten

niet alleen olifanten waken, ook vele leeuwen zijn langs de verschillende zijden neergezet

weer een voorstelling van de Meru berg met zijn 5 pieken

een van de tempels. Boven de deuropeningen zien we versierde balken

De Hindoe tempel Pre Rup werd in de tiende eeuw gebouwd en is gewijd aan Shiva. De tempel heeft een piramidevorm, een bergtempel dus, met 5 torens, die weer de Meru berg voorstellen. De klim is steil met heel erg hoge treden. Ook deze vroege tempel is in baksteen gebouwd. Duitsland helpt financieel voor de restauratie

naast de 5 torens op de bovenverdieping, staan er lager nog veel meer, kleinere

de voornaamste toren met het “heiligdom mag niet bezocht worden

C 141 normaal moeten de hordes verkoopsters buiten de tempels blijven, maar hier achtervolgen ze de toeristen

als enige tempel welke in bakstenen gebouwd is, bevat deze nog goed zichtbare versieringen welke bovenop de bakstenen zijn aangebracht

Shrah Srang tempelresten zijn afkomstig van een tempel van het einde van de twaalfde eeuw. Shrah Srang betekent “koninklijk bad”. Het meer is 300 op 700 m en er staat al meer dan 1000 jaar water in. Uit geschriften leidt men af dat het bassin reeds meer dan 2 eeuwen vroeger werd gegraven. De tempel stond in het meer. Wat wij nu nog zien zijn resten van de aanlegsteiger vanwaar de koning per bootje naar de tempel kon varen. Jet tours heeft hier zijn financiële bijdrage geleverd.

twee leeuwenbeelden kijken richting tempelruïnes

nu is het meer rustig, met enkele koeien en een bootje. Aan de verre oevers zijn nog de resten te zien van de laterietmuren

Banteay Kdei , een boeddhistische tempel werd gebouwd op het einde van de twaalfde, begin dertiende eeuw door de koning die ook Angkor Thom liet bouwen. Het is een vlakke tempel, enkel een gelijkvloerse verdieping. Binnenin is er een zaal waar de zuilen versierd zijn met Apsara danseressen. In 1946 werd het complex uit de jungle vrij gemaakt, nog steeds staan er enkele bomen dichtbij of in het tempelcomplex. Een of andere organisatie uit Tokyo heeft een geldelijke bijdrage geleverd.

vele mensen verdienen (bijna) dagelijks aan de toeristen. Overal zien we kraampjes, telkens met dezelfde goederen, veel zien we ze echter niet verkopen

de toegang tot de tempel

heel veel zuilversieringen vertonen Apsara’s, dansende figuren

meestal staan ze per 2 afgebeeld

soms ook alleen

alle torens zijn omwikkeld met banden of staalkabel om ze tegen instorten te beschermen

binnen in de tempel zit een boeddhistische monnik (denken we toch) om mensen te “zegenen” in ruil voor geld. Wie betaald heeft krijgt een draadje wol als armbandje rond de pols gebonden

buiten het centrale tempelgedeelte staat een redelijk goed bewaarde bibliotheek

ook hier zitten muzikanten, slachtoffers van ontplofte anti-persoonsmijnen

Prasat Kravan is een tempel uit de begintijd, de eerste helft van de tiende eeuw. Zoals al de tepels uit deze tijd is er gebruik gemaakt van bakstenen. Hierdoor is er minder bewaard gebleven dan van tempels die in zandsteen gebouwd zijn. Buiten is er niet veel moois te zien, maar in 2 van de 5 torens zijn er binnenin mooie reliëfs te zien.

de bakstenen tempels, geen versiering te zien

maar binnen zijn er mooie bas-reliëfs aangebracht

De laatste reeks tempels in het Angkor gebied liggen wat verder verwijderd.

Banteay Srei is zeer toeristisch en bezoeken we ’s morgens als eerste. Het ligt 35 km ten noorden van Angkor Wat.
Deze kleine tempel dateert uit de tweede helft van de tiende eeuw en was gewijd aan Shiva, een van de Hindoe goden. Banteay Srei betekent “citadel van de vrouwen”. Het is een zeer mooie tempel, maar door het zeer grote aantal bezoekers heeft men het centrale gedeelte afgesloten met touwen. Alles is nog vrij goed zichtbaar. In 1914 werd deze tempel door Franse archeologen ontdekt, maar pas 10 jaar later werd de tempel uit de jungle vrijgemaakt. Kort daarvoor had een groep Europeanen, onder leiding van de Franse schrijver Malraux, de plaats beroofd van verschillende kunstschatten. Gelukkig werden ze in Phnom Penh betrapt en werden ze gevangen genomen tot elk stuk terug was gekeerd.
De tempel zelf is omgeven door drie rijen muren. Tussen de buitenste en de tweede omwallingsmuur ligt een wal met water.

hier is Zwitserland met geld bijgesprongen

het portaal van de toegang is mooi versierd

van dichtbij gezien

ook andere frontons zijn erg mooi bewerkt. Het gesteente is zandsteen, met zijn mooie kleur

voor elke toegang zitten 2 figuren als wachters, ze zijn voorzien van een dierenkop

zoals bij vele tempels in dit gebied, zijn er schijntoegangsdeuren gemaakt uit steen

schitterend bewerkte torens

op elke hoek een afbeelding van de 7-koppige slang, hier in gevecht met een monster

kleine, maar schitterende tempel

in het waterrijke land rond de tempel loopt een buffelkoe naar haar kalf

Banteay Samre werd gebouwd tijdens de tweede helft van de twaalfde eeuw. De tempel is gewijd aan Vishnu, een andere Hindoe god. Hoewel er op de tempel zelf geen teksten te vinden, kunnen kenners afleiden dat de tempel tijdens het Angkor Wat tijdperk gebouwd is. Dit is af te leiden uit de stijlelementen.

de oostelijke toegangsweg tot de tempel

toegangsdeur tot de tweede ommuring

de tweede muur met enkele doorkijkjes

de derde ommuring

binnenin bevindt zich dan de tempel

hier doet Duitsland een duit in het zakje voor de conserveringswerken

de toren

Ten oosten van Angkor liggen enkele tempels van de Roluos groep, genoemd naar het stadje waarbij ze gelegen zijn.

Preah Ko was het eerste bouwwerk uit de Angkor-Kmer tijd. Het werd op het einde van de negende eeuw gebouwd voor de Hindoe god Shiva. Preah Ko betekent “heilige stier”. De god Shiva wordt dikwijls afgebeeld, zittend op zijn stier Nandi.
De torens zijn in bakstenen gemaakt. De bakstenen uit die tijd waren eerder gedroogd dan voldoende gebakken, waardoor de bouwwerken veel minder de tand des tijd doorstaan hebben dan de zandstenen gebouwen welke we bij de andere tempels hebben gezien. Er zijn 6 torens gebouwd, een voor de koning, een voor zijn vader en een voor zijn zoon. Iets verder op de achtergrond zijn er nog drie toren, gebouwd voor de echtgenotes van deze 3 mannen.

de tempels voor de mannen, met op de voorgrond de stieren, Nandi genaamd

de mooist bewaarde van de drie

ook leeuwen bewaken de tempels

bij de deuren, zelfs deze uit steen, staan wachters

een van de 6 tempels

Bakong is dichtbij gelegen en werd kort na Preah Ko gebouwd, voor de Hindoe god Shiva. De bouw van deze tempel werd gestart door de eerste koning en voltooid door de tweede. De tempel is de eerste piramide tempel in de Angkor regio en bevat 5 verdiepingen, die ook weer de heilige berg Meru moet voorstellen. Omdat de tempel zo steil is, stelt de piramide de fallus van de koning voor, die zichzelf ook als een god voorstelde. Tussen de buitenste laterietmuur en de tweede ringmuur ligt er een afstand van 250m. Lateriet is het resultaat van een zeer ver gevorderd intensief verweringsproces onder tropische omstandigheden van gesteente dat ijzer bevat.

de toegangsweg is bebloemd

de buitenste laterietmuur is op de achtergrond goed te zien

Duitsland stopt geld toe voor de restauratie

de verschillende terrassen zijn telkens door een klein aantal, heel hoge treden van elkaar gescheiden

helemaal bovenaan bevindt zich het heiligdom

bij de toegang tot dit tempeltje zijn nog enkele mooie beelden te vinden

Lolei is de laatste tempel in dit gebied. Ook deze werd op het einde van de negende eeuw gebouwd in baksteen. De vier torens zijn in een zeer slechte staat, drie ervan worden gerestaureerd. Op het domein van deze tempel bevindt zich een modern boeddhistisch klooster.

tussen al de bakstenen zien we hier en daar nog een mooi beeldje

en dit ene van een bewaker

de torens zijn helemaal ingepakt

4. andere bezienswaardigheden in de buurt van Siem Reap
Ten noorden van de stad is er het Cambodia Landmine Museum and School. Een Cambodiaanse man, die onder de Rode Kmer kindsoldaat geworden was, nadat zijn vader en moeder vermoord waren, stichtte het museum. Als kindsoldaat had hij zelf antipersonenmijnen moeten leggen. Op 17-jarige leeftijd ging hij weg bij de Rode Kmer en strijden in de Vietnamoorlog tegen de Rode Kmer. De jongen had nog nooit iets anders gekend dan oorlog. 2 jaar later streed hij mee aan de zijde van het Cambodiaanse leger nog steeds tegen dezelfde gruwelijke Rode Kmer. Op 23-jarige leeftijd werkte hij samen met de UNO als ontmijner. Hiervoor kreeg hij een opleiding. Mede dank zij zijn kennis van de antipersoonsmijnen heeft de man heel wat mijnen opgeruimd in Cambodia. Per dag ontmijnde hij tot 100 vierkante meter.
4 jaar later opende hij het eerste museum in Siem Reap. Canada en enkele Australiërs zorgden voor veel fondsen zodat het ontmijnen, het museum en de school verder kunnen bestaan.

Achter het museum bevindt zich de school waar een dertigtal kinderen van slachtoffers van antipersonenmijnen les en opvoeding krijgen. Hun ouders kunnen immers zelf niet meer instaan voor de kosten.

alle bommen, projectielen en landmijnen zijn onschadelijk gemaakt door het team dat Cambodia ontmijnt

voorbeelden genoeg van de projectielen die nog steeds in Cambodia onder de grond zitten en mensen kunnen doden of ernstig verwonden

Handicap international helpt met eenvoudige prothesen

bij alle belangrijke tempels zit een bandje van antipersonenmijn-slachtoffers te spelen. Sommigen zijn blind, anderen eenarmig of met beenprothesen

een vrolijk gekleurde prent, het onderwerp is echter triest

Wat verder is er het Banteay Srei Butterfly Centre. Hier zien we Cambodiaanse vlinder te midden van bloeiende planten. Het doel is tweevoudig. Enerzijds wat wetenschappelijk onderzoek, anderzijds Cambodianen die op het land wonen en het niet zo nauw nemen met de natuur (stroperij, vogels schieten) een alternatief inkomen te geven. Elke maand brengen deze mensen vlinderpoppen of rupsen naar het centrum. In hun tuin zijn er planten die ervoor zorgen dat vlinders daar hun eitjes komen leggen. Poppen en rupsen komen enkel uit die tuinen. In ruil krijgen zij een geldelijke tegemoetkoming zodat zij afzien van de stroperijen.

twee mooie rupsen

Ten zuiden van Siem Reap ligt nog een kleine tempel, Wat Atvea. Ook deze tempel is in de twaalfde eeuw gebouwd uit lateriet (buitenmuren en reuzenkasseien) en zandsteen. We willen dit oude gebouw bezoeken, maar ook hier is het Angkor tempelticket nodig. Omdat dit nergens vermeld is (en ons 3-dagenticket verbruikt is), mogen we niet binnen. Toch een beeld, genomen langs de buitenzijde.

deze tempel heeft slechts 1 toren

het torentje komt vrij elegant over, in vergelijking met vele andere welke we de laatste dagen hebben gezien

ook hier weer meerdere muren en toegangspoortjes

Ten westen van Siem Reap bezoeken we dan nog de Zijde-boerderij (silk farm). Voor de tweede wereldoorlog was het kweken van de zijderups, het winnen en spinnen van zijde, het weven en verwerken van zijde, een kunstambacht. Tijdens de tijd van de Rode Kmer echter werd alles in dit verband verwoest en verbrand, zodat er na de Pol Pot tijd nog weinig mensen deze kunsten beheersten.
Het Silkfarm project is opgestart met de hulp van Franse organisaties om al de ambachten rond zijde opnieuw aan te leren aan jonge mensen, zodat zij hier hun inkomen in kunnen vinden.
Een gids leidt ons rond. Ondanks onze vele vroegere bezoeken aan soortgelijke organisaties, leren we ook nu nog enkele zaken bij (of misschien zijn we vergeten wat we allemaal in het verleden al gezien hadden).

sponsering was (is) nodig

we zien verschillende aanplantingen van moerbeibomen. Het blad van de moerbeiboom is het voorkeurvoedsel welke door de zijderupsen gegeten wordt

het blad van de moerbei

vrouwen plukken dagelijks een aantal malen verse moerbeibladeren

deze zijdewormen, 16 dagen oud, doen zich te goed aan de moerbeibladeren

de zijdemot (Bombix mori) is een niet vliegend insect. Na de copulatie sterven de mannetjes en legt het wijfje 300 tot 500 eitjes. Daarna is het leven ook voor haar voorbij. Zijdemotten zijn helemaal gedomesticeerd en komen praktisch niet meer voor in de vrije natuur.

Deze eitjes komen de volgende 7 tot 14 dagen uit bij een temperatuur van 24 tot 29°C.
De wormpjes zijn enkele mm groot en ze vreten zich de volgende dagen dik en rond. Tot de leeftijd van 16 dagen krijgen ze 4 maal per dag vers voedsel. Nadien eten ze minder, slechts een maal per dag en dat gedurende de volgende 8 tot 9 dagen

na 25 dagen beginnen ze een cocon te spinnen. Na 12 dagen zou uit die cocon weer opnieuw een zijdemot tevoorschijn komen. Maar voor 80% van de cocons stopt men het proces voortijdig door de cocons tijdens het droge seizoen in de zon te laten drogen gedurende 4 dagen, tijdens het natte seizoen worden ze in heet water gelegd. 20% van de cocons laat men verder evolueren zodat er weer zijdemotten gevormd worden. Hierdoor begint het proces opnieuw.

de cocons in Cambodia hebben allemaal een gele kleur. De kleur wordt bepaald door de variëteit van de zijdemot.

motten mogen niet uit de cocons uitsluipen omdat ze dan de zijdedraad, die zijzelf geproduceerd hebben, gebroken wordt. De cocon bevat aan de buitenzijde een sterke zijdedraad van 100m lang. Deze zijde is ruw. Binnenin de cocon komt er een veel fijnere zijdedraad voor die 300m lang is

80 cocons worden samen in heet water gebracht. Met een soort harde borstel wordt de uitwendige zijdedraad opgetrokken en gesponnen

de zeer sterke gesponnen draad bevat tot 80 afzonderlijke zijdedraden

de cocons worden nadien in nog warmer water gebracht en nu worden de inwendige draden opgetrokken en gesponnen

spinnen van de fijne zijdedraad

de gids moet op vele vragen van ons antwoorden

de gesponnen draad (links) is geelachtig en zeer hard. Nu wordt er een proces toegepast waardoor de zijde lichter van kleur word en vooral veel zachter (rechts)

door dit proces komt de kleefstof, die aanwezig is in de zijdevezels vrij. Deze onzuiverheden worden hier met de hand verwijderd

volgens literatuur zou 25 tot 30% van de massa zijde bestaan uit de kleefstof, dus een massa onzuiverheid

de gesponnen draden worden op klossen gebracht

en tot dikkere draden gesponnen

hierna wordt de zijde gekleurd. Voor rood-bruine tinten worden natuurlijke kleurstoffen gebruikt, maar meestal worden hier chemische kleuringen toegepast. Ze zijn goedkoper en kleuren sneller

zijde in een bad van natuurlijke kleurstoffen moet acht uur koken, voor chemische kleurstoffen is dat proces korter

om het spinnen aan te leren wordt er katoendraad gebruikt

daarna komt het weven. Hier wordt de techniek van ikat weven gebruikt waar de inslagdraden in een patroon voor gekleurd zijn.

op mijn vraag waar de ikat draden dan gekleurd worden komt het wat ontwijkende antwoord, elders want dat is giftig….

deze wat ijlere stof wordt gebruikt voor sjaaltjes

ook goudbrokaat wordt gemaakt. Hiervoor gebruikt men gouddraad welke mee geweven wordt

de vaste medewerkers dragen een t-shirt van het bedrijf

deze zijde wordt gebruikt voor kledij tijdens de boeddhistische feesten, zoals boeddhistisch nieuwjaar, wat tijdens onze maand april plaats vindt. Volgens de dag van de week moet er een andere kleur gedragen worden -7 kleuren voor de 7 dagen van de week. Op mijn vraag of iedereen dan 7 kledingstukken heeft, antwoordt de gids dat die kledij gehuurd wordt

geen nood echter, want de kledij is in feite een lap stof welke geplooid, gevouwen en gedrapeerd wordt, het heeft helemaal niets te doen met de juiste maat!

klassieke Cambodiaanse zijden stoffen

naast de zijdeproductie heeft het bedrijf nog verschillende andere locaties waar kunstenaars met diverse materialen aan het werk zijn. Zij kunnen niet bezocht worden, hun productie is te koop in een winkel van de organisatie in Siem Reap

5. naar het noordwesten van Cambodia

We nemen in Siem Reap de bus richting westen tot Sisophon.

Daar wacht een taxi op ons om ons tot Banteay Chhmar te brengen. In Banteay Chhmar is nog een tempel uit de Angkor periode te zien, een tempel waar weinig toeristen langs komen. De tempel ligt in een erg landelijke omgeving en meestal komen toeristen hier een korte tijd tijdens een excursie, of op weg naar. Er is geen openbaar vervoer tot het dorp.

Daarom heeft de dorpsgemeenschap een project op poten gezet, de Banteay Chhmar Community bases tourism, om het ganse dorp in min of meerdere mate te betrekken bij een kleinschalig toeristisch gebeuren. Er zijn enkele homestays, er zijn enkele Engelstalige gidsen, er zijn mensen die koken, … . We schrijven ons in voor een 24-uurs bezoek. Hierdoor leren we ook wat over het landelijke Cambodia en zijn bewoners. We nemen een gids waardoor we een gesprekspartner hebben tijdens ons bezoek.

onze homestay kamer en de gids voor de volgende 24 uur

er is nog een grote kamer en een open kamer met 2 bedden

het huis aan de buitenzijde

De organisatie verloopt zeer goed. Er zijn verschillende toeristen, de helft zijn Fransen, telkens zo ongeveer per koppel. Iedereen krijgt een programma aangepast aan zijn of haar vraag. Er zijn verschillende, redelijk Engels sprekende, gidsen.

het kantoor van de organisatie, tevens de plaats waar de maaltijden gekookt en opgediend worden

Het verblijf is in homestays, eenvoudige houten gebouwen, meestal op palen. De badkamer wordt telkens gedeeld met de familie, maar de organisatie heeft mede geïnvesteerd in een westers toilet en een douche.

de badkamer van de homestay waar wij verblijven

om enige communicatie toe te laten is er een boekje met de noodzakelijke zinnetjes

De gids vertelt ons bij aankomst dat er 24u per dag elektriciteit is. Voor ons normaal, maar voor dit dorp is er nog maar sinds 8 maanden elektriciteit. Voordien gebeurde de stroomvoorziening met eigen generatoren. Vele gezinnen hadden gewoonweg geen stroom. In het huis waar wij verblijven spreken we met een man die nu de installatie voor telecom komt voorzien. De zendmast moet nog gebouwd worden.

deze en vele andere kinderen en volwassenen kunnen de steun voor de gemeenschap goed gebruiken

Lopend water is er ook maar erg beperkt, via een filtersysteem wordt oppervlaktewater gezuiverd en krijgen de bewoners een beperkte hoeveelheid water.

Maaltijden worden gekookt door families, in een soort beurtrol per dag.

We bezoeken Banteay Chhmar tempel, de laatste tempel welke door de koning op het einde van zijn regeerperiode begin 13^de eeuw, werd gebouwd. Banteay Chhmar betekent “leger-citadel”. Hier werden zijn soldaten getraind. Voor ze ten strijde trokken, gingen ze naar de tempel om een goed verloop van de oorlog (tegen de Cham) te vragen.

ook hier is langs de toegangsweg aan de ene zijde een reeks demonen die de Nagaslang dragen, aan de andere zijde een reeks goeden, die ook een Nagaslang dragen

hier op 20 km van de grens zijn de mijnen en munitie verwijderd. Bij de grens met Thailand echter zijn ze blijven liggen als afschrikmiddel

Het complex was zeer groot, de buitenmuren waren aan de ene zijde 2,5 km, aan de andere 2,2 km. Daar mee is Banteay Chhmar de vierde grootste tempel uit de Angkor periode. Volgens geschriften zou deze tempel ooit 58 torens gehad hebben, twee meer dan de grootste tempel in Angkor.

veel ligt aan diggelen waardoor het gebied maar beperkt toegankelijk is

als het ware een platgestreken boomwortel die langs de stenen naar beneden is gegroeid

een gebouw dat we meermaals zien staan, buiten de eigenlijke tempel

er is nog een lange muur met het reliëf van de oorlogsgeschiedenis van de koning. Deze figuren zijn de Cham,

en dit is de Kmer. Beiden zijn te herkennen aan hun kleding en hun haartooi

hier is de rivier, vol vis, maar een obstakel waar de vluchtende Cham niet overheen kunnen

krokodillen leefden in de rivier, nu zijn ze er niet meer

Een groot deel van de tempel ligt nu in puin, door natuurlijke instorting, maar vooral door kunstdiefstallen, die in deze afgelegen tempel heel veel geroofd hebben. Heel wat van de reliëfs en beelden zijn gestolen en naar Thailand gebracht. Daar is een zeer belangrijke zwarte markt voor antiquiteiten. Enkele stukken zijn terug in het bezit van Cambodia en kunnen in het museum van Phnom Penh, de hoofdstad, bezichtigd worden. De meeste versieringen zijn echter met de noorderzon verdwenen.

ten tijde van de bouw van de tempel was er terug en overgang van boeddhisme naar hindoe. Dit beeld, dat pas enkele jaren geleden uit de grond is vrijgemaakt, stelt een de ene zijde Garuda voor, beeltenis van de mythologische vogel uit het hindoeïsme,

en aan de achterzijde is de 7-koppige Naga te zien, duidt op het boeddhisme

een foto van ons beiden

op verschillende plaatsen zijn er nog mooie reliëfs te zien

op de torens herkennen we hier en daar het gezicht van de lachende boeddha

ooit waren hier 8 panelen met de 32-armige boeddha. 2 van de panelen zijn nog vermist, een is kapot, een is een beetje verder op de muur te zien en 2 zijn in het museum van Phnom Penh

Rond Banteay Chhmar tempel bevinden zich 8 sateliettempels, waarvan de meeste nog door de junglevegetatie bedekt zijn.
We gaan langs een ervan langs: Ta Promh.

de Ta Promh tempel ligt mooi aan de overzijde van een meer

ook hier nog de lachende boeddha

bij de hedendaagse tempel zien we kind-monniken spelen

Bij een wandeling door het dorp zien we veel vriendelijke mensen. De huizen zijn allemaal steltwoningen in hout.

de huizen zien er degelijk uit en worden meestal goed onderhouden (op het eerste zicht althans)

sommige gebouwen zijn stapelruimtes, andere zijn huizen (eigenlijk alleen slaapplaatsen)

watertonnen

We komen voorbij de markt en kijken wat rond. De eiwitten voor arme mensen krijgen we ook te zien

gebakken maden

kakkerlakken, ook met chili

sprinkhanen met chilipeers

wat verder gebakken eend en worstjes

Overal ligt er cassave (maniok) in stukken gesneden, te drogen.

maniokstukken liggen te drogen in de zon

Het merendeel van de gronden rond en in deze dorpen is zeer droog. Enkel tijdens het regenseizoen is er voldoende vocht aanwezig, maar te beperkt om rijst te telen. Daarom planten de boeren hier cassave. Cassave mag maar een beperkte tijd water hebben, het moment dat stengelstokken in de grond gestoken worden en wortel moeten schieten. Er moet dan voldoende water zijn tot er voldoende wortels zijn, nadien mag er geen grote hoeveelheid water meer aanwezig zijn in de bodem.

deze stengels worden in stukken verdeeld en elk stuk wordt weer geplant

Cambodianen verbruiken zelf heel weinig cassave. Praktisch de ganse oogst wordt opgekocht door Thaise brookers. In Cambodia snijdt men de cassave en laat de stukken drogen in de zond. Eens ze voldoende droog zijn, worden ze vervoerd naar een opslagplaats. Eerst wordt de geleverde hoeveelheid gewogen zodat de levering kan betaald worden. Thaise vrachtwagens komen de cassave ophalen en voeren die naar Thailand. Daar wordt er cassavebloem gemaakt (tapioca). Het probleem voor de Cambodiaanse boeren is dat de brooker de prijs bepaald. En die prijs daalt jaar na jaar.
Op onze vraag of de boeren dan niets samen kunnen aanvangen, of de cassave zelf in groep verkopen aan Thailand, krijgen we een gelaten antwoord. Cambodiaanse vrachtwagens mogen Thailand niet binnen. Cambodiaanse boeren moeten hun leningen afbetalen, leningen voor machines, sproeistoffen, … . Dus ze moeten verkopen, ze hebben geen keuze.
Kunnen ze dan niet zelf cassavebloem maken? We weten niet hoe en we moeten verkopen… .
Waarom moet elke boer zijn eigen machines hebben? Waarom kan er niet overgegaan worden tot een gemeenschappelijke aankoop? Niet mogelijk …..
Hopelijk is er ergens een NGO die de boeren zekerheid kan geven dat ze hun product als bloem aan de man kunnen brengen.

Er is hier in deze streek (en waarschijnlijk ook op andere plaatsen in Cambodia) met landbouw zo weinig te verdienen, maar het is de enig mogelijke bron van inkomsten voor de meeste mensen. In Cambodia is er te weinig werk, dus de mensen zitten gevangen, zien weinig uitkomst…. .

Volgens onze gids proberen vele Cambodianen illegaal Thailand te bereiken om daar werk te vinden. In Thailand is er voldoende werk en is het loon veel beter. Wie een gewone job heeft in Cambodia, verdient 5 US$ per dag, net genoeg om één persoon te onderhouden. In Thailand wordt er gemakkelijk 10 dollar of meer op een dag als loon betaald.

Een gevolg van de armoede is dat vele gezinnen hun kinderen niet kunnen voeden. Soms worden kinderen dan aan rijkere, kinderloze gezinnen “verkocht”. De biologische moeder mag het kind nog wel zien, mag er contact mee hebben, maar de andere familie zorgt voor het kind.

Naast de cassave en het beetje rijst, worden ook enkele fruitsoorten gekweekt om het lage inkomen ietwat aan te vullen.

zoals bananen

papaya

mango

pitaya of drakenfruit (cactusachtige)

Hier in Banteay Chhmar heeft Soieries du Mekong een productie-eenheid. Soieries du Mekong is een Franse organisatie die ijvert om Cambodiaanse vrouwen, welke in landelijke gebieden leven, duidelijk beneden de armoedegrens, van een inkomen te voorzien. De vrouwen krijgen een training van 6 maanden, waarna bij hen thuis een weefgetouw wordt geïnstalleerd. In Het bedrijf zelf wordt het voorbereidend werk gedaan, dat voor 2 personen 5 dagen duurt. Hier worden de scheringdraden opgespannen, en al de nodige hulpdraden aangebracht, zodat de vrouw thuis het stuk textiel kan weven. Hiervoor krijgt ze een fair loon, dat bepaald wordt door de oppervlakte van de stof en de moeilijkheidsgraad.

elk van de scheringdraden moeten minutieus verbonden worden met hulpdraadjes zodat ze op en neer kunnen getrokken worden

hier zijn de draadjes al verbonden

In het bedrijf worden de geweven stukken stof gecontroleerd op fouten. Enkel de perfecte sjaals kunnen verkocht worden. De andere lappen worden gebruikt om te versnijden tot handtassen, bloemen, … .

etiketjes worden ingenaaid, alles met de hand

De tocht naar de Soieries du Mekong maken we met een ossenwagen.

Voor de kar worden 2 stieren gespannen, waarvan de ene de dekstier is voor alle koeien uit de omgeving. Per dekking wordt er door de boer 15 dollar betaald aan de eigenaar van de stier. De meeste koeien welke we al gezien hebben zien er erg mager uit. Maar deze stier moet goed gevoed zijn zodat hij zijn werk naar behoren kan vervullen.

de stier die elke koe in het dorp mag bedienen

klaar voor de tocht

Om de Banteay Torp te bereiken, een tempel op 13 km verwijderd van Banteay Chhmar, maken we gebruik van een kuyon, een kleine tractor met heel lange handvaten. De motor van de tractor is van Japanse makelij, de rest is Thais en de aanhangwagen is Cambodiaans. Door het gebruik van de kuyon kunnen boeren een beetje extra inkomen verwerven.

de kuyon

over de schouders meekijken hoe de kuyon bestuurd wordt

kuyons worden hier zeer veel gebruikt, iedere boer heeft er minstens 1

2 zuid-Fransen rijden mee naar de tempel

langs de weg zien we vooral cassave-aanplantingen

dichtbij de tempel komen we in waterrijk land. Hier kan meer dan 1 rijstoogst per jaar gebeuren en kan men buffels kweken

Banteay Torp is ook een sterk vervallen tempel. Drie van de vijf torens zijn nog min of meer te zien, zij het voor een groot deel al ontmanteld.

niemand bekommert zich om deze tempel, er is geen bewaking meer

de drie overblijvende torens zijn in erg slechte staat

Hier zien we, als enige tempel in Cambodia uit de Angkor tijd, nog origineel houten balken, meer dan 750 jaar oud!

de houten balken zijn bewerkt met bloemmotieven

ze ondersteunen zelfs nog de bovenliggende stenen

en van dichterbij

Al deze activiteiten, samen met maaltijden en overnachting, zorgt deels voor wat extra inkomen voor deze mensen, anderzijds is een klein deeltje voor algemene verbetering van de levensvoorwaarden, zoals de keramische filter, een bibliotheek, extra (privaat) lessen die gratis gegeven worden aan de kinderen die in de publieke school goed werken en goede punten halen. Hier leren ze vooral Engels.

Gedurende 25u leren we veel kennen van het leven van de Cambodianen die in landelijke gebieden wonen. Het is dank zij de tempels dat toeristen kunnen aangetrokken worden om hier een min of meer korte tijd te verblijven en deel te nemen aan het toerismeproject gebaseerd op de dorpsgemeenschap.