Reisverhaal «Sulawesi: een nieuwe ontdekking»

Indonesia: Sumatra en Sulawesi | Indonesië | 3 Reacties 30 September 2017 - Laatste Aanpassing 07 Oktober 2017

Sulawesi

1. informatie over het eiland

Sulawesi werd vroeger Celebes genoemd en is één van de minst toeristische eilanden van Indonesië, volgens sommige bronnen.

Wat betreft de oppervlakte is Sulawesi het elfde grootste eiland ter wereld, het derde grootste van Indonesië, met een oppervlakte van meer dan 174.000 km², dus bijna 6 maal zo groot als België.
Het aantal inwoners is, gezien de oppervlakte, klein. Er leven meer dan 13 miljoen mensen op het eiland, ze zijn verdeeld in 18 etnische groepen, met elk hun eigen taal. De belangrijkste etnische groepen zijn de Buginezen, Makassaren, Mandarezen en de Toraja. Deze groepen leven in Zuid-Sulawesi, de provincie welke het drukst bewoond is, ruim de helft van de totale bevolking.

kaart van het grillig gevormde Sulawesi

Sulawesi ligt op het contact tussen 3 tektonische platen: de Euraziatische (west), de Pacifische (oost) en de Australische (zuid). De vier armen bewegen daardoor niet gezamenlijk zodat het eiland enerzijds samengedrukt wordt, anderzijds uit elkaar getrokken wordt. De vier armen waren oorspronkelijk eiland welke door de tektonische bewegingen zijn samengevoegd tot de huidige vorm.

Door geologische studies heeft men nu een beeld hoe de vier armen zijn ontstaan. Heel interessant, maar te complex voor de blog. Wil je er meer over lezen : http://indahnesia.com/indonesia/SULGEO/geology_and_geography.php

geeft meer informatie. Door de vroegere of latere afscheiding is de flora en de fauna van de diverse delen van Sulawesi sterk verschillend. Dit zorgt er voor de Sulawesi een unieke flora en fauna heeft met organismen die nergens anders ter wereld voorkomen, veel endemische soorten dus. Hopelijk kunnen we met een aantal ervan kennis maken, hoewel we ons in Azië op dat vlak geen illusies moeten maken.

We zullen Sulawesi bezoeken vanaf Makassar in het zuidwesten tot Manado in het noordoosten. Ondanks de 5 weken in Sulawesi moeten we ons beperken in de bezoeken. Het eiland is immers zeer bergachtig, sommige delen zijn via de weg helemaal niet te bereiken, andere delen zijn zo geïsoleerd dat we er niet kunnen geraken.

Situering van Sulawesi in Indonesië

2.  Zuid-Sulawesi
Nog voor de middag landen we op 2 oktober in Makassar. Met een lokale taxi -niet van een taxibedrijf-geraken we gemakkelijk in het hotel.
’s Middags brengt Harris de huurauto. Gelukkig spreekt de man goed Engels. Hij probeert nog even te vragen of we toch geen chauffeur /gids nodig hebben, maar onze uitleg waarom niet, volstaat blijkbaar.
Omdat de kaart van Sulawesi een erg grote schaal heeft (1:800.000) moeten we ons behelpen met gps kaart. Alleen, die kaarten blijken niet te bestaan voor een gps, de mensen hebben hier immers weinig of geen auto, en daarmee doen ze geen verre afstanden. Gelukkig bestaat er een app die offline te gebruiken is. Het was wel wat zoekwerk, maar toch gevonden. Google kaarten bevatten veel te veel fouten om hier te gebruiken.
Dus de eerste dag de overnachtings- en bezoekplaatsen voor de eerste weken ingevoerd, dinsdag kunnen we starten met onze kennismaking van Sulawesi.

Het zuiden van Sulawesi ligt onder de evenaar, in het zuidelijk halfrond dus. Makassar ligt op ongeveer 5° zuiderbreedte. Het klimaat is hier heel vochtig en warm (29°C)

Onze eerste indruk is een veel rustiger eiland, veel minder verkeer -Makassar is de grootste stad en

Kaart met de provincies van Sulawesi

We starten ons bezoek in Zuid-Sulawesi, de dichts bevolkte provincie, minder vuil, iets meer hygiëne -zeker nog geen westerse standaard- en veel minder mensen welke wat Engels spreken en verstaan, wanneer we vergelijken met Sumatra. De oppervlakte van deze provincie is 72.781km² (3,4x de oppervlakte van België), de bevolkingsdichtheid is 103 inwoners per km² (België 363 inwoners per km²). De Makassaren en de Buginezen zijn overwegend moslim, de Torajanen katholiek-animistisch.

Makassar is de hoofdstad van de provincie en ook de grootste stad van Sulawesi met ongeveer 1,4 miljoen inwoners.

Zuid-Sulawesi werd 30.000 jaar gelden al bewoond, volgens een tekening in een karstgrot bij Maros, ongeveer 30km ten noorden van Makassar. Ongeveer 60 (of meer) kilometer noordelijker vermoed men, zou een nog oudere populatie geleefd hebben -alles met een ? te nemen.

Tussen de 15^de en de 19^de eeuw waren hier de gouden eeuwen in de specerijenhandel, specerijen welke vooral op de oostelijkere eilanden voorkomen (Molukken e.a.). Makassar, toen Ujung Padang genoemd, was een belangrijke doorvoerhaven in de specerijenhandel.

De Boeginezen waren en zijn nog steeds, een zee-en riviervolk. Lang geleden voeren zij reeds tot Noord-Australië (getuigen ervan zijn tekeningen van hun schepen op stenen waarbij Buginese woorden zijn geïntegreerd in de Aboriginaltaal), ze voeren naar verschillende Polynesische eilanden en kwamen zelfs op de Afrikaanse kust. Hun koninkrijken waren tijdens de 16^de en de 17^de eeuw zeer belangrijk. Zij hadden toen handelsrelaties met Europa, India, China, Maleisië en Arabië.
De Spaanse en Portugese galjoenen, later ook deze van Engeland en Nederland kwamen in het gebied van Oost-Indonesië, op zoek naar de oorsprong van de specerijen. Vooral soldaten kwamen mee om de handelaars te beschermen tegen de aanvallen van de Buginezen en de Makassaren.

kaart van Zuid-Sulawesi waarbij Makassar en de plaats van ons eerste bezoek zijn aangeduid

Rammang-Rammang is hét karstgebied van Indonesië, dat zich op slechts 39km van ons hotel in Makassar bevindt. Het grootste gedeelte van de weg erheen een weg met gescheiden rijbanen, 2 per richting. In Maros, het grote dorp waar we doorrijden, verspert er nu eens geen markt de doorgang en de busjes zijden wat meer opzij de weg.

Om in het karstgebied te komen is er een gemeenschapsproject opgezet. De Buginese families hebben allemaal hun boot, het gebied is immers waterrijk. Toeristen worden bij de rivier opgewacht en met hun bootje voeren de vissers hen gedurende ongeveer 15’ naar een goed bereikbare plaats in het karstgebied.

het bootje waarmee we varen.
We varen langs mangroven door het karstlandschap.

mangrovebomen

Na ongeveer een kwartiertje is er een aanlegsteiger waar we halt houden. Hier vertrekt de wandeling over een brug

We wandelen tussen visvijvers, lokale bewoning en we hebben zicht op karstrotsen -karstrotsen zijn rotsen uit kalksteen met heel wat grotten. Wij bezoeken deze grotten niet.

links boven het dak is een toegang tot een grot

Enkele foto’s

de enige natuurlijk voorkomende dieren welke we zien, zijn vlinders

overal wonen hier mensen

de bruggetjes om de waterlopen over te staken zijn gewoon bamboestengels. Gelukkig hoeven we daar geen gebruik van te maken.

op de voorgrond bemerken we rijstvelden

Na een tijdje gaat het pad verder over puntige kalkstenen.

Op verschillende plaatsen bieden inwoners de mogelijkheid om iets te drinken, sommigen hebben elektriciteit en dus een koelkast. Bij anderen gaat de koeling via een isomodoos met en grote ijsblok tussen de flesjes en blikjes.

het kokoswater is een zeer goede dorstlesser in tropische gebieden. Naast water komt hier wat suiker, vezels en eiwit voor, gelukkig zit er geen kokosvet in

de vrouw welke de kokos verkoopt zit in haar hutje te wachten en ondertussen wiegt ze haar kindje

enkele kokospalmen

Uiteindelijk keren we weer met hetzelfde bootje terug.

De bootsmannen die op dit moment geen opdracht hebben, zitten te kaarten. Een politieagent kijkt vanaf een stoel toe

Bugis of Buginezen leven vooral in Zuid-Sulawesi. Ze zijn verwant met de Makassaren, hu aantal is ongeveer 5 miljoen. Zij vormen de meerderheid van de bevolking in Zuid-Sulawesi.
Bugis spreken Buginees, een Austronesische taal.

verspreiding van de voornaamste Austronesische taalgroepen

De economie van de Buginezen op land is gebaseerd op rijstcultuur. Daarnaast zijn ze een zeevolk.
Doordat ze tol hieven op de handel in specerijen in Makassar, waren zij een welvarend volk. In 1667 echter kwam de macht in Makassar in handen van de Vereenigde Oost-Indische Companie, de Bugis trokken er weg naar streken waar nog geen blanken baas waren. Zij installeerden koninkrijken op het Maleise schiereiland en op Sumatra en kenden verschillende oorlogen. Vanaf ongeveer 1800 daalde hun macht en invloed.
Zij waren van de eerste volkeren die het boeddhisme aannamen en Indische gewoontes overnamen, inclusief het kastensysteem. Zij namen ook het Indische schrift over en hadden in de 16^de eeuw een rijke literatuur. In de 17^de eeuw namen zij de islam over.

197km verder naar het noorden ligt Sengkang.
Vanuit Makassar naar het noorden kunnen we via de westkust, na ongeveer 80km rijden we dan over de bergen het binnenland in.  Een tweede mogelijkheid, welke wij niet gevolgd hebben, gaat direct over de ganse weg via de bergen.  Misschien is deze laatste rit wel mooier, zeker is deze tocht veel vermoeiender.

op vele plaatsen zien we kokosnoten uitgestald.  Net achter de huizen zijn heel wat kokospalmen te zien.  We stoppen om er een te kopen voor het kokoswater.  Tot onze grote verbazing blijken de vruchten pomelo's te zijn.  Ook lekker om te eten

De kustweg gaat voor het grootste gedeelte op meer dan 10km van de kust.  Slechts een enkele maal zien we de zee.  Daar staan overal visnetten opgesteld.  De baan is over bijna gans de lengte gesplitst tussen de twee rijrichtingen, en meestal zijn er 2 rijbanen per rijrichting.  We kunnen hier gemakkelijk 50km/u halen.

Eens we de bergen in rijden gaat het langzamer, er zijn veel eer (haarspeld)bochten en de baan is af en toe in een slechte toestand.  Het zijn vooral vrachtwagens welke het verkeer remmen, we kunnen ze immers maar af en toe voorbij rijden.

kaart van Zuid-Sulawesi.  Hierop is de volgende bestemming, Sengkang, aangeduid

Onze bestemming is Sengkang, gelegen aan het Tempe-meer.  Het stadje zelf telt ongeveer 50.000 inwoners.  Er zijn veel grote villa's te zien.

Wanneer we na 16u door de straten lopen op weg naar een kleine markt, begrijpen we de welstand en de hoogte van de gebouwen.  Niet zo een fraai beeld ....
Hoog op vele daken is er een vogelval geïnstalleerd.  Uit luidsprekers schalt vogelmuziek, het(opgenomen)  gefluit van zeer veel vogels.  Echte vogels worden aangetrokken, vliegen binnen en kunnen niet meer buiten.
De gevangen vogels worden voor groot geld verkocht in een vogelkooi.

bovenop de daken is er een huisje met één of meer openingen.  Hier is een luidspreker geïnstalleerd .
We zien zelfs een gebouw waar de bovenverdieping geen glas in de ramen heeft, maar een zwarte plaat met gaten waardoor de vogels zo naar binnen kunnen vliegen.

We zagen vele jaren geleden hetzelfde verschijnsel in Thailand.

De volgende dag gaan we op stap met een lokale gids. Gisteren contacteerde we hem.
Op onze vraag over de vogelvangst geeft hij ons eerst een ietwat ontwijkend antwoord. Misschien omdat zijn Engels niet zo goed is, of omdat hij ons niet te best verstaat. Later op de dag krijgen we toch het verhaal te horen over de vogelgezangen en de vogelvallen.
Blijkt dat de vogels niet gevangen worden, maar gelokt om in de gebouwen hun nest te maken. De vogels zijn zwaluwen. Door het aanhoudende zwaluwgekwetter, ook tijdens de dag, vliegen de zwaluwen af en aan in de gebouwen. Daar maken ze hun nest.
Dit soort zwaluw heeft de naam Eetbaarnestsalangaan (Aerodramus fuciphagus). Met hun speeksel maken zij hun nestje. Dat nestje is hierdoor eetbaar, het is een dierlijk product. Deze zwaluwnestjes zijn zeer gevraagd in de Chinese keuken. Chinezen geloven dat de nestjes hen goede gezondheid en vreugde brengen. Wanneer ze in warme soep worden gebracht lossen de nestjes ahw op en vormen een gelatineuze soep.
Hier krijgen de mensen 1000 US$ per kg zwaluwnestjes, de verkoopprijs in China is veel meer dan het dubbele.

op internet vind ik twee foto’s van zo een nestje

Sengkang ligt bij het Tempe meer. Niet dat je het meer kan zien vanaf de stad, rond het meer ligt immers een tot 3km brede gordel van moerasland, doorkruist door rivieren.

De meeste toeristen hier betalen om het meer over te steken voor een bezoek aan een drijvend dorp van Bugis-vissers. Voor ons is het belangrijkste dat we watervogels kunnen zien. Alu, de gids vertelt ons dat mensen soms vogels komen schieten, voor de fun of om op te eten.

het bootje, nu met rugleuningetjes

de zwemvesten dienen eerder als zachte rugleuning

verder is het bankje niet meer dan 5cm hoog, toch heel wat beter dan op een vlakke ondergrond te zitten

voordat we in het meer komen varen we ongeveer 1km op een rivier. Langs het water wonen Bugis, mensen die te arm zijn voor een degelijke huis. ’s Morgens wordt de was gedaan in de (vuile) rivier

wat verder zijn vele vrouwen bezig een bad te nemen. We zien het schuim , de doeken rond het lichaam en het vuile rivierwater dat ze over zich uitgieten

ook hier op verschillende gebouwen de plaatsen waar de zwaluw hun nesten moeten bouwen

veelal is het leven langs het water kleurrijk

"neem een foto van mij"

 mensen hebben in dit waterrijk gebied hun rijstvelden. Hier en daar zien we hen op hun land

In het meer zit vis. De overheid geeft regelmatig nieuw broed zodat er telkens nieuwe vissen kunnen uitgroeien. Daardoor hebben vissers een zeker inkomen.
Om het broed een veilige beschutting te geven zijn er kunstmatige “eilanden” gemaakt deels door gebruik te maken van de tropische Waterhyacint, een Zuid-Amerikaanse plant welke woekert. Om de “eilanden op een bepaalde plaats te houden worden ze vastgezet op minder diepe plaatsen met behulp van bamboestokken.

 In de sterk opgezwollen wortels van Eichhornia crassipes (Waterhyacint) hebben kleine visjes een optimale schuilplaats. Samen met de lokale Waterspinazie (Ipomoea aquatica) vormen ze ook voor vogels een ideaal biotoop voor hun nest met eieren en als schuilplaats. Dat laatste zorgt er voor dat we de vogels niet kunnen fotograferen.

Eichhornia crassipes

de opgezwollen wortel is hier goed te zien

een reiger steekt nog net zijn kop boven de planten uit. De meeste vogels zijn echter niet te zien

Beetje bij beetje verzanden deze eilanden. In het zand maken grote lokale krabben hun nest.

 gaten in het zand, hier leven de grote krabben

We zien heel wat vissers onderweg. Ze hebben een groot, vierkant net. Dat net laten ze een tijdje in het water in de hoop dat er vis zal komen. Ondertussen zitten de vissers wat, of ze liggen wat, of ze slapen wat. Na een tijdje halen ze het net op, een hele klus. De visjes zijn erg klein, slechts éénmaal zien we een grote vis

net zoals alle vissers heeft ook deze man een kap op zijn hoofd, een jas of trui met lange mouwen aan, meestal handschoenen en dikwijls is er dan nog een grote lap stof voor het gezicht zodat enkel de ogen vrij blijven

Na een tijdje varen we door naar het drijvende dorp van Bugisvissers.

De mensen wonen hier, hun kinderen zijn tijdens de week intern bij een familie in Sengkang om zo school te kunnen volgen. Op zaterdagmiddag komen ze naar huis, voor 1 dag. 

Bootjes houden allemaal halt bij één en dezelfde woning, het blijkt het meest hygiënische huis van het dorp te zijn, zo vertelt Alu.

traditie hier dat bezoekers tegen betaling gebakken banaan eten en thee drinken. De banaan is eerst in deeg gerold zodat het geheel nogal vet is

Tegelijkertijd met ons is er een groep studenten uit Sengkang, samen met hun docent, naar we vermoeden geeft ze biologie.

de docente geeft goed uitleg aan haar studenten, het ontbreekt haar echter aan voldoende materiaal en produkten

De studenten komen praktijkoefeningen maken om de waterkwaliteit te onderzoeken.

dit meisje toont heel trots een flesje dat als recipiënt dient om het zuurstofgehalte in het water te bepalen

al het materiaal dat het labo rijk is. Om het zuurstofgehalte te bepalen is er een vloeistof te kort …

meermaals zegt de docente me dat ze geen geld hebben om materiaal te kopen. Een lange meetstok om de diepte van het water te meten is zelfgemaakt. Een schijf om de diepte van helde water te meten is een CD-tje, waarvan twee van de vier opgetekende compartimenten met stift zwart zijn gekleurd. De schijf hangt aan een lintmeter vast. Dit om snel de diepte af te lezen

De beelden uit onze studententijd komen terug als we het materiaal zien. Onze prof toegepaste hydrobiologie op de landbouwfaculteit had 45 jaar geleden amper iets meer materiaal!

Verrassend voor ons is dat weinig van de studenten iets in de Engelse taal kunnen zeggen. Hun docente doet het iets beter, maar ook haar Engels is beperkt.

In de woning van de visser zit een andere dame. Zij doet sociologisch onderzoek in de sector landbouw en visserij, hier in en op het Tempe meer. De vrouw is zelf afkomstig van dit gebied, zo vertelt zij. Haar kennis van de Engelse taal is duidelijk beter.

Ook bij onze terugkeer varen we langs de eilandjes op zoek naar vogels.

een plaats waar verschillende soorten reigers samen zitten

Javaanse ralreiger (Ardeola speciosa)

rechts Kleine Zilverreiger (Egretta garzette)

Blauwstaartbijeneter (Merops philippinus)

verschillende waadvogels

de vogel met is zwarte vleugels zijn Stelkluut (Himantopus himantopus) een vogel die over Sulawesi trekt en hier tijdelijk verblijft

de Australische Steltkluut (Himantopus leucocephalus) staat op heel fijne lange poten

hier staat de Witwangstern (Chlidonias hybrida hybrida) op een kleine zandplaat

en hier enkele eenden

047 hier tussen enkele visnetten, zijn ook reigers te zien

Net als we de rivier naar Sengkang opvaren krijgen we een gietende plensbui op ons hoofd voor ongeveer 10 minuten. Net een douche. Wat later houdt de stortbui op en binnen een korte tijd begint alles weeral op te drogen.

De gids brengt ons met zijn becak (tuktuk) terug naar het hotel.

Sengkang is niet alleen bekend voor het Tempe meer, maar ook voor de productie en het weven van zijde. De zaak waar geweven wordt kunnen we wel zelf vinden, de boerderijen echter waar de zijderups gekweekt wordt zijn zonder gids onvindbaar. Alu gaat met ons mee. De man is zelf Bugis en spreekt bijgevolg de lokale taal. De meeste Bugis hebben wel voldoende onderwijs gevolgd om ook de Indonesische taal te spreken, maar sommige mensen verstaan enkel de Bugistaal.

om in het dorpje te komen moeten we over een hangbrug. Goed kijken waar we lopen want af en toe is er een houten lat gebroken of weg

De regering geeft subsidies in de aankoop van de eitjes van de zijderups. Hierdoor is het mogelijk voor de boeren om wat bij te verdienen. Belangrijk hierbij is dat de boer grond moet hebben om de moerbeiplant te kunnen kweken. Zijderupsen eten alleen verse blaadjes van de moerbeiplant (in het Indonesisch murbei, uitgesproken moerbei). Drie maal daags moeten er verse blaadjes aangeleverd worden voor de kolonie zijdewormen.

de blaadjes van de moerbeiplant

rups van de zijdevlinder, een 10-tal dagen oud

Wie dus geen grond heeft kan geen moerbeiplanten en bijgevolg geen zijderupsen kweken.

De rupsen verpoppen na een tijd in een cocon . De mensen hier ontwikkelen de cocon tot draad.

de cocon

Deze ongekleurde zijdedraad wordt verkocht voor 500.000 IDR, zo een 33€ per kg.

de draad is hard en stug

Het zijn niet de lokale mensen welke de zijde weven. Daarvoor gaan we ongeveer 20km noordelijker, 5 km ten noorden van Sengkang. Hier werd vroeger op erg traditionele wijze geweven, een manier welke we op andere plaatsen in Zuidoost Azië zagen. Nu is de zijde-weefindustrie semi-automatisch geworden. De scheringdraden worden opgespannen via fijne metalen kabeltjes.

Bovenaan het systeem lopen automatisch ponskaarten die het patroon weergeven.

De wevers moeten nog wel de inslagdraden aandrukken, maar van het patroon, de tekening, hoeven zij zich iets meer aan te trekken.

de geweven stoffen vinden we niet zo mooi, de meeste stoffen worden gebruikt als een soort stola tijdens  het gebed in de moskee

hier wordt kledij verkocht, lokale mode

Enkele andere landbouwprodukten

zowel op Sumatra als op Sulawesi zijn er heel wat cacaoplanten. Hier liggen de cacaobonen te drogen, waarna ze verkocht worden

kokosnoten komen hier in grote aantallen voor. De mensen drogen het vruchtvlees wat er verkopen het dan. In Makassar hebben de Chinezen een fabriek waar ze het kokosvet uit de noten extraheren. Dat kokosvet wordt gebruikt in de zeepindustrie

Een receptioniste van het hotel in Sengkang is gekleed in traditionele kledij

De volgende dag rijden we verder naar het noorden door de bergen. We volgen de Trans Sulawesi Highway, de weg welke het uiterste zuidwesten verbindt met het uiterste noordoosten. Blijkbaar is deze weg hier en daar onderbroken.
Op verschillende plaatsen hebben we zeer mooie zichten op de rotsen welke voor een deel uit kalksteen bestaan. Dit gebied is de plaats waar 2 schiereiland van Sumatra tegen elkaar botsen waardoor er een gebergte gevormd is en blijft gevormd worden.

Op naar de volgende plaats, goed voor een ander verhaal