Reisverhaal «Toraja en Tentena»

Indonesia: Sumatra en Sulawesi | Indonesië | 6 Reacties 07 Oktober 2017 - Laatste Aanpassing 15 Oktober 2017

3.  Toraja, een wel heel speciale cultuur

Op de weg naar het noorden komen we aan de grens van het land van de Toraja

 toegangspoort die al een beeld geeft van de bouwwerken

wat verder hebben we uitzicht op een deeltje van Torajaland

rijstvelden en buffels ….

in Makale, hoofdstad van Zuid-Torajaland staat er een zeer groot beeld van een Toraja-krijger

Naast de zeevolkeren in de provincie Zuid-Sulawesi, is er het bekende bergvolk, de Toradja (Toradja betekent “bergmens”). Dit volk heeft een heel specifieke cultuur die vooral tot uiting komt bij de dodenceremonie, hun traditionele huizen met de bootvormige daken en het houtsnijwerk. Zij bewerken grote stenen om er standbeelden van te maken. Origineel waren de Toradja ook koppensnellers.
Momenteel wordt hun aantal op zo een 500.000 mensen geschat.

het houtsnijwerk is goed te zien op een oudere rijstschuur

deze kleine gebouwen worden gebruikt als rijstopslagplaats. Ook hier komt het enorme dak voor

er zijn in dit gebied niet zo veel megalieten te vinden, hier zijn er enkele

De voorouders van de Toradja zijn vermoedelijk tussen 2500 en 1500 v.C. uit het Indonesische gebied naar Sulawesi gekomen. Vermoedelijk waren het Proto-Malay stammen (de oerinwoners van Maleisië). Ze trokken naar de moeilijk toegankelijke bergen en rivierdalen en leefden er zeer lang in afzondering van de buitenwereld. Pas 500 jaar geleden kwamen ze in contact met andere volkeren.

De Toradja hebben tot de jaren 1920 weerstand geboden aan de Hollanders, pas dan zijn ze overwonnen.
Zij geloven dat hun voorouders uit de hemel zijn neergedaald, zo een 20 generaties geleden, en dat die voorouders op een bergtop zijn neergestreken.

Het traditionele huis heet tongkonan. Het heeft een bootvorm en is steeds noordoost gericht. De voorouders kwamen immers daar aan land. Ze vormden hun boten om tot huizen en de voorouders leven nog steeds in hun huis. De huizen staan op hoekige houten palen.

dit is een oud woonhuis. Beneden woont er niemand, er is een trap buiten om naar het gebouw te klimmen

een modern woonhuis. Enkel rijke mensen of sommige hotels bouwen met een traditioneel dak

ook hier hoekige palen, maar duidelijk minder houtsnijwerk

De vorm van het dak moet ook op een buffelhoren gelijken.

hier wordt een nieuw dak gemaakt.  Alle steunen en ladders zijn uit dikke, lokale bamboe gemaakt

De huizen zijn mooi versierd en voorzien van buffelhorens. Hoe meer welstellend de familie is, hoe meer buffelhorens er aan de gevel te zien zijn.

hier een hele reeks buffelhorens.  Sommige families zijn niet geïnteresseerd om de geslachte buffelhorens op te hangen, deze familie blijkbaar wel

in een dorpje ergens op het land zien we enkele huizen vol met buffelhorens, niet alleen aan de voorgevel

ook aan de beide zijgevels zijn er reeksen buffelhorens

er worden enkel buffelhorens gebruikt van buffels welke op deze plaats tijdens een begrafenisritueel zijn geslacht.  Hier zijn al wat mensen gestorven in deze oude en grote familie.  Telkens werden er zeer veel buffels geslacht, het geheel een teken van grote rijkdom

omdat het voormalige huis zo oud was,  zijn er  minder dan 10 jaar geleden, twee nieuwe huizen gebouwd

interessant dus om even te kijken hoe een traditioneel dak gemaakt werd

kleinere bamboestengels werden hiervoor in 2 gespleten over de ganse lengte van de bamboestok.  Een laag met de opening naar boven, daarboven een laag van deze bamboe met de opening naar beneden, een beetje zoals we soms zijn met een Spaans dakpan

In Kete Kesu zien we de halve bamboestengels klaar liggen, met een gat aan de ene zijde om ze vast te leggen aan het dakgebinte    

een mooi versierde gevel

te zien aan het woonhuis is deze familie helemaal niet arm

op de gevel is een kemphaan in profiel aangebracht

Woonhuizen zijn te herkennen omdat de palen hoekig zijn.  Bij rijstschuren zijn de palen rond

ronde palen, dus een rijstschuur

hoekige palen, dus een woonhuis, in Lemo

een nieuwer woonhuis in Kambira

de daken van de huizen zijn zo groot en overhangend, dat er steeds een steunpaal nodig is

 binnen zijn de huizen vrij leeg.  Dit is de "eetkamer"

in een ander huis liggen 3 kinderen TV te kijken

de "slaapkamer".  De mat waarop geslapen wordt is dun en hard

bij de oude huizen waar nog een origineel dak op ligt, is het dak steeds begroeid met gras, varens en andere planten

Voor de bouw van de traditionele huizen werden er geen nagels gebruikt. Ze zijn versierd met houtsnijwerk en gekleurd in zwart, rood, geel en wit.

gekleurd houtsnijwerk

soms is de onderzijde ook versierd zoals bij deze rijstschuur in Kambira

en hier een enig ander model van rijstschuur

Tussen de huizen staan er rijstschuren, met eenzelfde dak maar op ronde palen.

in Nanggala staat een mooie reeks rijstschuren

het gebied wordt hier in Nanggala vrij goed onderhouden

De Toradja is bekeerd tot het christendom of (in mindere mate) tot de islam, maar hun animistische, oude tradities spelen nog een heel belangrijke rol. Christendom en islam hebben een invloed gehad op de tradities, die hierdoor wat afgezwakt zijn. Het leven na de dood is/was  erg belangrijk, misschien wel het allerbelangrijkste, voor de Toradja.
De Toradja geloven dat de ziel na de dood een grote reis maakt verder naar zuidwest tot in de hemel. Daar, in de eeuwigheid leven ze verder en ze hebben daar allerdaagse dingen nodig om dat leven te kunnen leiden, net zoals ze dat nodig hadden tijdens hun leven. Al deze dingen, inclusief geld en zelfs sloffen sigaretten, worden mee begraven of als geschenk bij het graf gelegd.   

de student die hier begraven ligt heeft zijn kledij en boeken meegekregen en zelfs zijn diploma. Je weet maar nooit 

Begrafenisceremonies zijn grote feesten en kunnen tot 11 dagen duren, hoe hoger de kaste, hoe meer welvaart, hoe langer het feest duurt.
Het feest is voor familie en de ganse gemeenschap. Hoe meer mensen, hoe belangrijker de dode was. Daarom zijn ook toeristen welkom.

zowel familie als buren als kennissen, als toeristen

Tijdens hun leven werkten de Toradja hard om zoveel mogelijk geld te verdienen, niet om in luxe te leven, wel om een zo groots mogelijke begrafenis te kunnen bekostigen, voor een zo goed mogelijk hiernamaals. Niet het huwelijk, wel de begrafenis toont de welstand en de status van de mens. We zien dat nu ook het hedn telt en dat niet alles gespaard wordt voor het hiernamaals.
Alles in het leven werd opgeofferd voor de begrafenis.  Nu, in 2017,  is het heden meer belangrijk.  Sterft iemand, dan pas zal men starten met de voorbereiding voor de begrafenis, die dan ook maanden of jaren later zal plaats vinden.

op maandag gaan we naar een andere ceremonie. De gestorven vrouw was op het moment van overlijden, meer dan 100 jaar, volgens een achterkleinzoon was ze 112 jaar oud. Ze is 8 maanden geleden gestorven

er zijn kinderen, kleinkinderen, achterkleinkinderen en achter-achterkleinkinderen, een hele organisatie om ze allemaal op hetzelfde moment hier te krijgen

De doden worden soms meerdere jaren in het woonhuis gebalsemd en bewaard voordat de familie geld genoeg heeft voor de begrafenis. De dode blijft zo in hetzelfde huis wonen als zijn familie. Tot zolang wordt de dode niet als dood aanzien, dagelijks krijgt hij of zij nog voedsel en wordt tegen het lijk gesproken, de familie gaat er zelfs soms mee wandelen.  Nu wordt het lichaam meestal in een kist gelegd in de tussentijd.

de dode wordt goed verzorgd, soms bedankt dat hij bij de familie wil blijven voor zo een lange tijd (foto van internet)

De dode wordt als een zieke man of vrouw beschouwd. Traditioneel wordt het lijk open bewaard, niet gewikkeld in doeken. Tegenwoordig bergt men meestal het lijk op in een kist, in afwachting van de begrafenis. Het kan immers ook een tijd duren voordat letterlijk de ganse familie aanwezig kan zijn.

Voor dit feest moet de familie één of meer tot zelfs vele buffels aankopen en ritueel slachten. Ook varkens komen hier aan te pas.

wij komen aan bij het eerste feest wanneer de 3 buffels al geslacht zijn, veel vroeger dan normaal. De dieren zijn gevild en de eerste buffel is al voor het grootste gedeelte versneden

de man is nog geen drie weken geleden gestorven. De familie kiest hier voor een snelle en eenvoudige begrafenis. De man behoort tot een rijke familie welke hier een speciale locatie heeft voor de begrafenisceremonie. Ze kiezen er niet voor om al het geld in de ceremonie te steken

bij de kist staat er ook een afbeelding van het laatste avondmaal

heel wat mensen werken hier samen om in zo een kort mogelijke tijd de gedode buffels te verwerken

er liggen nog 2 gevilde buffels te wachten op versnijding. De dieren worden vandaag nog opgegeten, de grote hoeveelheid vlees kan immers niet bewaard worden

wat verder zijn er mensen bezig het vlees in hapklare brokken te snijden, ontdaan van vet en ander oneetbaar materiaal

familieleden zijn al aanwezig. Hun kledij is in een donkere kleur

Op maandag maken we een tweede ceremonie mee.  Deze zal drie dagen duren, waarbij de kist op de derde dag in het graf wordt geplaatst.
Maandag worden dieren geslacht.  Heel wat mensen brengen als geschenk een levend varken mee.

Daarnaast zorgen de kinderen van de overledene voor een buffel.  Waarschijnlijk wordt er morgen nog een of meer buffels geleverd

De ceremoniemeester is de man in het rood gekleed.  Of de man iets met de familie te maken heeft weten we niet .  We zien dat alle dames een handtas mee dragen waar onderaan een deel rood gekleurd is

Meermaals staan mensen op en stappen dan voorbij de kist.  Ik zie dat de vrouwen dan een sjaaltje over de haren dragen

Een familielid houdt een speech. Op het einde verwelkomt hij de vele buitenlandse bezoekers in het Engels en hij nodigt ons uit om deel te nemen aan de maaltijd

Op dit feest wordt er vandaag 1 buffel geslacht, morgen nog 1 of 2.

De horens van de buffels worden bewaard en aan de gevel van het huis opgehangen, hoe meer horens, hoe hoger de status.

in Tondon bezoeken we een andere plaats voor een ceremonie. Blijkbaar zijn de ceremonieplaatsen familie-eigendom. Hoe rijker de familie, hoe beter en voor de doden kan gezorgd worden

Dit slachten moet de zekerheid geven tot het eeuwig leven en moet de nog levende afstammelingen beschermen. Het bloed van de buffel tijdens het slachten moet over de grond spatten en morsen, om de overgang naar het naleven met goed succes te laten verlopen.

varkens worden gedood door een scherm mes in het hart te steken, gevolgd door een enorm kabaal voortgebracht door het varken      

de buffel wordt gebonden met touwen, dan probeert men het dier te laten liggen.  Dat lukt niet altijd.  Als het weer recht veert is er wat hilariteit

de plaats waar het mes gestoken wordt is heel erg belangrijk.  Het vraagt wat tijd voordat de snijplaats bepaald is     

De dieren welke geslacht worden, koopt men op de veemarkt, die eens om de 6 dagen wordt gehouden. Naar we vernemen van een gids worden hier buffels van andere eilanden zoals Sumatra, Java, … aangevoerd. Hier wordt immers de hoogste prijs (voor Indonesië) geboden . De man vertelt dat voor een gemiddelde buffel tot 25 miljoen roepiah wordt gegeven (ongeveer 1700€).  We kijken hier even op de markt.

de meeste buffels hebben een donkere kleur, hier zien we roze of deels roze buffels

zonder commentaar

het kalfje moet niet vastgebonden worden, het blijft spontaan bij de moeder het diertje zuigt immers nog

de buffels zijn goed vastgebonden of worden kort vastgehouden, vrij veilig om tussen te wandelen

een deeltje van de buffelmarkt

16 miljoen betaalt de man voor een dier, iets meer dan 1000€, een immense hoeveelheid geld voor hier

sommige buffels hebben zeer grote horens

een deel van de varkens wordt vastgebonden-op-een-plank verkocht, kwestie dat het snel gaat

een gekocht varken kan zo meegenomen worden op de brommer

zonder woorden

andere varkens zitten in zakken.

de verkochte buffels worden op de vrachtwagen geladen en met bamboe op hun plaats gehouden

Om ze aan een eventuele koper te tonen moet het varken uit de zak gehaald worden en er weer ingestoken worden. Gaia zou hier niet weten wat eerst aan te pakken!

de lievelingssport van de Toraja is hanenvechten. Hier worden vechthanen verkocht.

Om hun vechtkwaliteit te testen worden hier korte vechtpartijen gehouden, de hanen met de kraagpluimen in de lucht

de kemphanen staan op heel wat rijstschuren afgebeeld

Terug naar de begrafenisceremonie.

's Morgens worden dieren geslacht en wordt er gegeten.
 Na de middag zal er een dominee (of een soortgelijke ambtenaar van de protestantse kerk)komen  en dan wordt er gebeden en vooral veel gezongen.  Daarna wordt er weer gegeten.  Bij de tweede ceremonie wordt er 2,5 dagen gegeten en gezongen.

Pas na de volledige begrafenisceremonie wordt het stoffelijk overschot, of wat er nog van overblijft in de kist weg gebracht, nu is de overlevende in het geloof van de Toradja echt dood.  Zo wordt de oude vrouw pas op woensdag begraven, volgens protestantse traditie.  
De kist kan in een graf, uitgehouwen in de kalkrotsen geplaatst worden. Aan de buitenzijde ervan wordt de kist beschermd door levensgrote standbeelden, welke vanaf het “balkon” neerkijken op de wereld.  Hier wordt de deur dikwijls toegemetst.

Lemo is een plaats waar in een rotswand heel wat mensen begraven liggen  

dit beeld komt helemaal niet luguber over   

enkele balkons in Lemo van waar de houten poppen toezien op de omgeving  

sommige rotsgraven zijn afgesloten met een stenen deur, die blijft voor altijd gesloten  

andere met een (mooie) houten deur 

deze deur is versierd met de twee belangrijke dieren: de buffel (onderaan) en de kemphaan  (bovenaan)

om bij de hoger gelegen graven te komen is een bamboeladder nodig. De ladder ligt klaar  

Op een tweede rots in Lemo  is men bezig nieuwe tunnels te maken en de poppen te installeren

er zijn lege tunnels uitgehouwen in de rots van Lemo, ook nu worden mensen hier begraven   

Nu pas, na het plaatsen van de kist op de juiste locatie,  kan de ziel van de dode zijn reis naar het hiernamaals in het zuidwesten, beginnen. De start is de “tunnel” in de rots, het huisje, de hangende plaats aan de rots, ....

Het was  de gewoonte dat eenmaal per jaar, in augustus, de doden uit hun graf werden gehaald, werden gewassen en nieuwe kledij krijgen. Nadien wandelde men soms met het lijk naar huis en brengt het weer terug naar de kist. Dan wordt het weer opgeborgen voor 1 jaar. Op die manier werden vrij oude lichamen telkens weer opgegraven.  Nu zijn er nog 2 dorpen in het noorden van Toradjaland waar de doden in augustus om de drie jaar worden opgegraven en worden gewassen.
In afgelegen gebieden werden nog meer lugubere praktijken uitgevoerd waarbij een shaman te pas kwam welke zwarte magie uitvoerde.

De begraafplek kan onder verschillende vormen voorkomen, in een soort huis, in de rotsen, steeds moet het dode lichaam beschermd worden tegen ongedierte en dieven. De levensgrote standbeelden moeten de doden beschermen.
Het is zo dat de meeste van deze beelden gestolen zijn en als antiquiteit verkocht in Jakarta tot zelfs in Europa. Daarom zijn de meeste beelden die nu te zien zijn replica van de originele beelden.

Afhankelijk van de status van de familie kan de overledene begraven worden op een plaats aangepast aan zijn of haar kaste.De eenvoudigste en laagste groep zijn kindjes welke nog geen tandjes hebben, kleine babies dus. Zij werden, en worden soms nog, begraven in een boomstam om samen met de boom op te groeien.  Na een tijd maakt de boom op de plaats van de opening nieuw weefsel.  De lijkjes zijn dan helemaal ingekapseld in het hout.
In Kambira is er zo een boomstam te zien, midden in een bamboebos.

het bamboebos bestaat uit zeer lange en dikke bamboe.  Deze soort wordt gebruikt als bvb steunpaal in de huizenbouw    

de grafboom voor kindjes welke nog geen tandjes hebben   

één van de vele "deurtjes"   

in één boom komen er ongeveer 20 deurtjes voor  

In Suaya, de begraafplaats voor de rijkere klasse, zijn er enerzijds de rotsgraven

en anderzijds enkele graven op de grond

de houten poppen hier zijn nog origineel.  Hun kledij is helemaal verbleekt door de zon  

de bewakers worden nu beschermd door een golfplaten dakje   

hier is drank voor de gestorvene, wat verder liggen er zeer veel sigaretten want ook dat kan de dode nodig hebben ...

In Tampangallo zijn overblijfselen van kisten, skeletten en poppen van ongeveer 100 jaar geleden, te zien in een overhangende grot. Het is alsof we hier na elke stap iets anders zien, zeker niet luguber ondanks de schedels

op weg naar de grot, tussen de rijstvelden, heel mooi gelegen  

de houten kisten zijn verweerd, de inhoud ligt verspreid in de grot   

een van de kisten waar de vorm nog goed te zien is  

de grot bevat een laag en een hoog gedeelte  

ook hier weer levensgrote houten poppen  

kisten en poppen   

verscheidene kisten zijn met houtsnijwerk mooi versierd  

de doden moeten de mogelijkheid hebben om te kunnen roken ...  

deze poppen staan helemaal bovenaan in de grot   

In Kete Kesu zijn ook heel wat mensen begraven in en vooral aan de rots. In de rotswand heeft men dikke balken verankerd.  Hierop werden de kisten geplaatst.  

langs de rots loopt er een trap voor de bezoekers en voor de kistdragers ....

kisten zijn verweerd, skeletdelen komen vrij

op enkele plaatsen zien we ook hier houten poppen

een meer recent gestorven "néné" (oma) waarbij de pop toch heel wat gelijkenis vertoont met de foto er boven

de poppen zijn hier nog origineel

sommige graven zijn hoog op de rots geïnstalleerd, een hele klus om de balken en de kisten daar te brengen

een kist in de vorm van een dier (buffel? varken?) en met houtsnijwerk versierd.  De kisten zijn steeds beschut onder een overhangende rots

te oordelen naar het aantal schedels moeten hier wel heel veel mensen begraven zijn

in een kleine grot staan enkele poppen welke nooit gekleed geweest zijn

waarschuwing: neem niet mee!

even verpozen tussen de kisten en skeletdelen ...

er staan ook enkele meer recente graven die niet meer aan de rots vast hangen maar bovengronds onder een huisje geplaatst zijn.  Opa en oma liggen hier in een soort trommel

even een bloemetje tussendoor

Palatokke is de oudste begraafplaats, zo een 800 jaar oud.  De weg naar deze rots is voorzien van beton, een smalle weg.  Na wat vragen komen we er bijna, voor de laatste kilometer ligt de betonweg vol met plastiek vellen waarop rijst ligt te drogen.

het dorsen gebeurt hier met de hand: een bosje graanhalmen vastnemen en het herhaaldelijk tegen de grond slaan zodat de rijstkorrels vrij komen en op de grond vallen

De rots is vrij klein, er zijn toch nog wat overblijfselen te zien. Palatokke zou betekenen "een mens met handen en voeten van de gekko", een hagedisachtig diertje dat aan muren en plafond blijft kleven door een soort zuignappen op zijn poten.

om er te komen moeten we onder een rots(je) door

 boven de kisten, beneden de schedels

een mooie en woeste omgeving

Londa ligt gemakkelijk bereikbaar.  Hier komen heel wat toeristen.  De hangende graven aan de rotswand waren en zijn hier voor de hoogste klasse van de bewoners.  Volgens onze reisgids zou het al 30 jaar geleden zijn dat hier iemand werd begraven.  

Deze begrafenisceremonie was in twee delen opgesplitst.  De eerste maal 1 week, de tweede maal soms maanden of jaren late, ook voor één week.  Er waren telkens duizenden genodigde en er werden honderden buffels geslacht en opgegeten.

Er is een overhangende grot en een echte grot, meer dan 1km lang.  In de grot zijn verschillende plaatsen waar de mensen begraven werden volgens hun sociale status. Wij zijn niet in de grot gegaan, dat blijkt niet zo interessant te zijn.

een overzicht van de site, wat rommelig

in de linker, kleine grot zijn wat meer recente kisten te vinden

hoe hoger hoe minder gevaar voor dieren ...

ook buiten onder de overhang staan heel wat kisten schots en scheef op elkaar gestapeld

de oudere kisten hangen hoger aan de rots, steeds onder de overhang

er is aan de buitenzijde een galerie waar de poppen van rijke mensen, welke in de grot begraven liggen, uitgestald zijn.  Het zijn niet meer de originele, die zijn gestolen

mooi gelegen

Deze doden- en begrafenisceremonie wordt door antropologen als één van de meest complexe ter wereld beschouwd.

70% van de Toradja zijn landbouwers. Ze kweken rijst, groenten, koffie, kruidnagels, cacao en vanille, of ze leven van de opbrengst van buffel- en varkensteelt. Deze mensen horen tot de kaste van de armen die geen enkel bezit hebben.

buffel vastgebonden in het dorp, dichtbij het woonhuis van de boer

in Tondon zien we een buffel met immense horens

kruidnagel met een heel sterke geur

en verse nootmuskaat zoals je in België niet kan kopen

de rijstvelden liggen klaar of worden klaar gemaakt om de rijst uit te planten

net zoals de vorige foto gaat het hier over rijstvelden in Suaya

hier een rijpe cacaovrucht, goed te herkennen omdat de vrucht direct aan de stam groeit

deze kleine rijstplantjes zijn op dit bed gezaaid en worden binnenkort uitgeplant op grote velden welke nu onder water gezet zijn en bewerkt zijn

de geoogste rijst wordt meestal via een mobiel dorsmachientje gehandeld.  In dit dorp, en daar waar mensen slechts een kleine oppervlak rijst bebouwd hebben, binden zij rijst-aren samen en slaan deze tegen een steen zodat de rijstkorrels er uit vallen

Ongeveer 25% van de Toradja behoort tot de middenklasse, de rest -ongeveer 5%- is de adel welke het land in eigendom heeft.

We verblijven in Toraja land in een homestay met uitzicht op de rijstvelden

Het valt ons op in Sulawesi hoeveel houtbewerkingsbedrijven en schrijnwerkers er een job hebben

Naast de buffelmarkt is er ook een gewone markt. We zien hier verschillende groenten- en fruitsoorten welke we niet in Sumatra zagen. Omgekeerd, wat in Sumatra te vinden was, zit hier niet in het aanbod

 een kar vol waterspinazie gekweekt in vrij vuil water …

er is weinig fruitaanvoer. Tamarillo is blijkbaar een vrucht uit Zuid-Sulawesi

en Toraja koffie. Hier in de hooglanden worden koffieplanten gekweekt (naast natuurlijk cacao)

de koffie wordt gemalen verkocht. Ook hier wordt er geen filter gebruikt, het fijne gruis zit in de kop

allerlei soorten zwammen in gedroogde toestand zitten in deze zakken

gedroogde tabaksbladeren

en vers citroengras

maniok of cassave

bamboescheuten

we drinken af en toe sursak vruchtensap, hier zien we hoe de vrucht er uit ziet. Vruchtensap of fruitsap wordt hier steeds vers gemaakt van de desbetreffende vrucht, heel lekker ….

de kuikens welke hier levend verkocht worden hebben blijkbaar eerst een kleurbad gekregen …

de meeste oudere Toraja-vrouwen houden er niet zo van om gefotografeerd te worden

gelukkig voor deze vrouw staat er een auto om tegen te leunen

Op onze tochten door Torajaland komen we langs heel wat kleinere dorpen en zien we veel fraais.

in elk dorp is er minstens één kerk, meestal protestants.  Kerk in Lemo

het is zondag vandaag en we zien op verschillende plaatsen dat de dorpskinderen in de kerk zijn.  

Ze zitten te zingen en te luisteren naar een preek, of een wijze les of ...

een andere kerk, wat aangepast aan de bouwstijl van de Toraja

mensen welke een groot huis bouwen, doen dat vaak in de Toraja stijl, maar zonder het speciale dak

Rantepao en vele andere dorpen liggen op een hoogte rond 700m. Er zijn echter hoger gelegen dorpen.  Wij rijden naar Batutumonga.  De weg is voor een groot deel in (zeer) slechte staat.Onderweg en bij het dorp zijn er heel mooie uitzichten op de vallei waar zeer veel terrassen gemaakt zijn om rijst te kweken.  Nu is het een prachtig moment omdat de terrassen onder water staan. 

Hier en daar staat er langs de wegkant een rots, die veelal als begraafplaats gebruikt werd.

Een man zit langs de wegkant een mand te maken uit bamboe

Hoe hoger we komen hoe meer koffieplanten we zien.   De opbrengst ziet er erg mager uit.  Misschien komt het doordat de boeren  hier nooit bemesten

kleine trosjes koffiebessen

en bloemetjes.  De bloemen bloeien maar 2 dagen, in die tijd moeten ze bestoven zijn.  De bloemen van de koffieplant hebben een goede geur

 wat een mens al niet doet om een mooie koffiebloem te fotograferen ....

In Batutumonga staan enkele homestays, enkele hotels en hier een zeer oud huis

In Kete Kesu zien we dat er een feest plaats vindt.  Dus even gaan kijken.  Het is de tweede dag  van een huwelijksfeest.

het oude dorp ligt niet ver van de feestplaats

hier staan alle dames klaar in feestkledij om straks naar het feest te gaan

al de kinderen in een zelfde kledij

de jonge meisjes in het wit met kleurrijke versieringen

Het is nog voormiddag wanneer we langs gaan, de genodigden komen toe. 

deze dames hebben het al behoorlijk warm, de zweetstralen lopen langs hun wangen.  Hier kunnen mensen op een stoel zitten

genodigden die wat verder  verwant zijn of buren of wat dan ook, moeten op de grond zitten ...

moslim genodigde zitten in een speciale afdeling waarop vermeld is "muslim".  Zij krijgen kip terwijl de andere gasten varkensvlees krijgen

deze dame heeft zo hoge hakken aan de voeten dat ze strompelt aan de arm van de man....

Het koppel zelf zal maar om 12u plaats komen nemen op het podium.

Onderweg rijden we langs een bedrijf dat de rijstschuren op traditionele wijze maakt

Een traditioneel gerecht van de Toraja is Papiong.  Hierbij wordt of kip, of varkensvlees, of buffelvlees of vis samen met groenten gedurende meer dan 1u gestoofd in een stuk bamboestengel.  We proberen het ook eens, na vooruitbestelling, en het smaakt lekker.

Na 4 dagen in het gebied van de Toraja, rijden we weer verder naar het noorden.

In het blauw is de weg aangeduid.

De weg gaat eerst over de bergen richting kust, soms een goede weg, dikwijls van minder tot slechte kwaliteit.
Daarna hebben we 150km vrij vlakke weg, we schieten op, maar eens terug in de bergen daalt de kwaliteit van de weg en zetten de hemelsluizen zich open.

4.  Centraal Sulawesi, Tentena

We verlaten de provincie Zuid-Sulawesi en komen in Centraal Sulawesi.  

De weg komt uiteindelijk bij het Poso meer, volgens de reclame het tweede zuiverste meer ter wereld! Omdat het meer een steile wand heeft loopt de grote weg, de Trans Sulawesi Highway, terug door de bergen.  Hier maakt men een nieuwe baan.  Deels moeten we door zand, deels door steentjes, deels op het oude, afgebroken asfalt en af en toe op een deel dat al afgewerkt is.

Centraal Sulawesi (Sulawesi Tengah) is de grootste provincie in Sulawesi met een oppervlakte van 63.678 vierkante kilometer (2,24 maal de oppervlakte van België). Het aantal inwoners is minder dan 2,5 miljoen. Palu is de hoofdplaats, daar komen wij niet.

Kaart met de provincies in Sulawesi

Ondanks het lage bevolkingsaantal komen er tussen de 14 en 19 (volgens de verschillende bronnen) etnische groepen voor, met minstens evenveel verschillende talen.
Tentena, onze eerste verblijfplaats is het gebied van de Pamona.

Kaart van Centraal Sulawesi. Onze eerste verblijfplaats, Tentena, aan het Poso meer is aangeduid

Het Pamon-volk is voor het grootste deel christen. Tentena is de hoofdzetel van de protestantse kerk in Centraal Sulawesi.

Dit jaar is het 125 jaar geleden dat het gebied onder invloed kwam van het Christendom. Toevallig wordt dat gevierd tussen 12 en 18 oktober. Wanneer we de eerste ochtend, op 12 oktober, buiten onze overnachtingsplaats komen, komt er de optocht voorbij waar verschillende christengemeenschappen uit de provincie aan deelnemen. Sommige groepen zijn al 3 dagen onderweg om hier te geraken. Het is al bij al een vrolijke bende. Sommige groepen komen uit plaatsen welke zo geïsoleerd zijn, dat ze nog geen of zelden witte mensen hebben gezien. Ze wuiven, geven ons handen, willen een selfie of een echte foto. Tussenin nemen we snel wat foto’s

hier zit een, in missionaris verkleedde man, op een paard

hier wanen we ons weer op het karnaval op het eiland Trinidad, enkele jaren geleden

een madonna wordt meegedragen

dit is wat er nog rest van de eerste missiepost in Tentena

Vanuit het Poso meer stroomt het water naar het noorden, naar Poso. In Tentena zijn er 2 bruggen over de rivier, de oude is enkel nog voor voetgangers en brommers. Het is een houten brug van 210m lang.

In het meer leeft paling. Bij de houten brug is een palingval. Nu is het niet het moment dat paling trekt, dus de val is nu niet in gebruik.

Op onze rit ten oosten van Tentena zien we 2 ossenspannen. De man bedankt ons om foto’s van hem te nemen 

Een bord langs de weg trekt de aandacht …. Een raadgeving welke overal ter wereld zou kunnen uithangen

Op 16 km van Tentena is er de Saluopo waterval. We hebben in ons leven al heel wat watervallen gezien, deze is echt bijzonder. Het water val niet van boven recht naar beneden, maar het valt telkens over immens grote stenen welke door het water zijn afgeschuurd. Het water valt in totaal 25m lager, over 12 trappen.

op weg naar de waterval zien we de rivier met het kristalheldere water

een overzicht van de waterval. We zijn hier al enkele trappen voorbij gegaan

een nog bloeiende plant

er vliegen hier heel wat mooie vlinders rond. Slechts deze zette zich even neer niet ver van mijn voeten

Gelukkig is het nu geen weekend. Het is rustig om de waterval te bezoeken. De lokale regering wil van het gebied een adventure park maken, nu komen families op zondag in de waterbaden van de waterval verkoeling zoeken.

Tentena ligt aan het Poso meer, gelegen op 657m hoog en met een maximale diepte van 515m. Het meer is 32 km lang en 16 km breed en het derde grootste meer van Indonesië (de twee andere meren liggen in Sumatra, het Toba-meer bezochten we).

Af en toe kunnen we een glimp opvangen van het meer. We rijden naar het Siuri strand, waar een resort te vinden is, een plek met enkele huisjes waar mensen hun weekend komen doorbrengen. Het water van het Poso meer is heerlijk warm.

het zand is donker goudkleurig

We gaan even langs op de markt, niet dat ze zo speciaal is. Maar hier, in Centraal-Sulawesi, eet men alles wat leeft, zoals hond, slang en zelfs vleermuis. Hond werd ongeveer een week geleden gegeten op de Thanksgiving Day. Nu zien we vleermuizen liggen waarvan de vleugels verwijderd zijn.

Tentena ligt op een 3 uur rij-afstand van het Lore Lindu National Park. Het park heeft een oppervlakte van 2.180 vierkante kilometer, het woud, of beter de jungle, is beschermd. Er is laagland regenwoud en gebergteregenwoud. Hier komen heel wat endemische vogelsoorten voor, 77 in totaal. Omdat vogels spotten in zuidoost Azië geen eenvoudige opdracht is -vogels worden gejaagd door mensen, dus ze trekken zich ver van de bewoonde wereld terug – willen we hier geen 1000€ uitgeven -dit is de prijs welke een bekende vogelkenner uit de omgeving vraagt voor 3 dagen! 

de enige vogel welke we kunnen fotograferen

Rond het park zijn er 117 dorpen, één dorp ligt binnen de parkgrenzen. Het nationaal park zelf is enkel te bereiken via meerdaagse trektochten.

Naast het rijke (?) biologische leven zijn er in en rond het nationaal park ook de megalieten, reuze sculpturen gemaakt door een onbekend volk. Er zijn 1451 megalieten, een dertigtal heeft een menselijke voorstelling. De kleinste zijn maar 30cm hoog, de grootste 4,5m. Archeologen schatten hun dat ze gemaakt zijn tussen 3000 v.C. en 1300 n.C., een zeer ruime tijdsspanne. De megalieten komen in 3 valleien voor, Bada vallei is het minst moeilijk bereikbaar. Ongeveer 3 jaar geleden is de enige mogelijke verbinding tussen de vallei en de buitenwereld geasfalteerd. Maar de weg is zo steil en er rijden vrachtwagens over die stenen vervoeren, nu zijn er verschillende plaatsen waar de asfalt weg is en vervangen door ruwe steen. De andere valleien liggen op minstens 7 uur rijden over niet geasfalteerde wegen.

zicht op de Bada vallei.  Om er te komen gaat de weg van 600m over een hoogte van 1800m, daalt terug, over 1700m en dan zien we de vallei liggen, terug op 600m hoogte

Wij bezoeken de megalieten in Bada vallei. De granieten beelden liggen niet mooi op één plaats, ze staan niet langs de weg, ze liggen op velden, op rijstvelden, tussen cacao bomen, steeds een eind van de weg. Wij maken een excursie met een jeep en chauffeur en een gids. Beiden zijn de eigenaars van de homestay, hun dochter runt nu het verblijf.

de jeep is 25 jaar oud, het rijdt nog goed maar daarmee is alles gezegd

onderweg rijden we over een brug, de rivier er onder wordt de coca-cola rivier genoemd omwille van de kleur van het water

We zien 8 megalieten gedurende een vijftal uren. De tocht door de (rijst)velden maken we te voet.

Het gesteente waaruit de megalieten gemaakt zijn is dat van de omgeving, Lore Lindu Nationaal Park bestaat uit granieten rotsen en bergen.

De meeste stenen hebben een fallus vorm, op het lichaam zijn er meestal armen en handen gegraveerd, de ogen zijn rond of ovaal en er steeds een grote neus. Een mond is er niet te zien, maar onder de neus is het gelaat in een ronde vorm zodat de gezichten steeds een vriendelijk uiterlijk hebben.

om de afmeting van het beeld  te zien

een kleine eetgelegenheid voor het middagmaal

onze handen wassen gebeurt in de keuken, water uit de rivier

twee jaar geleden lag de rivier 100m meer naar links, het afbrokkelen van het land gaat hier snel

de volgende megaliet ligt ergens tussen de vele rijstvelden

tussen de velden zijn er smalle paadjes

ernaast ligt het veld telkens meer dan een halve meter dieper en in het water

een tonvormige megaliet

het beeld steekt nauwelijks boven de rijst uit, in het midden van het beeld

een kleinere megaliet

een groot beeld van een mannelijke figuur

een liggende buffel

lokale kinderen volgen ons om mee op de foto te staan. Een durft Engels te spreken en bij te leren, altijd leuk

woonhuizen bij het rijstveld

de varkenshokken liggen bij het huis

het volgende beeld kunnen we vinden voorbij de cacaoplantage in de jungle

een beeld van een vrouw die wat ingekeerd lijkt te kijken

lokale bouwstijl

 plaats om rijst te dorsen

een nog ouder huis

kinderen rijden hier ook al met de brommer

dit beeld wordt de Princes genoemd. Het lokale verhaal gaat dat ze geen lokale man wou, de koning was verliefd op haar, maar haar vader verbood dit. Nu is ze zwanger, haar vader hakte 2 vingers af

daarom trekken we even aan haar oren

"oma" en "opa" ook hier in Indonesië, zij is onze gids, hij de chauffeur

De volgende dag gaan we de jungle in, een wandeling van ongeveer 2u en tamelijk vlak. 

Dieren zijn bijna niet te zien, we horen vogels zingen, maar ze zijn erg klein. De Neushoornvogel is er niet, het fruitseizoen is voorbij.

de vruchten van de ficus worden door de Neushoornvogel en door apen gelust.De vruchten zijn zijn een soort vijgen

de boom is in feite gevormd door lianen, doordat een vogel zaadjes heeft achtergelaten met zijn uitwerpselen.  De lianen vormen wortels en groeien in de hoogte rond de oorspronkelijke boom.  Uiteindelijk verstikt de boom en blijft enkel de ficus over

er zijn ook enkele eucalyptus te vinden

Oma betaalt jaarlijks belasting om 10ha bos uit te baten.  Daar verbiedt ze boomkap en heeft daar haar hutje voor mensen welke in de jungle willen overnachten

overnachtingshutje ontworpen door oma en uitgevoerd met behulp van 2 van haar gidsen

er is een tafel en zitbanken voor de maaltijden

voor het hutje is er een riviertje.  Ook hier bevat het water veel humus waardoor het een bruine kleur heeft

Er zijn nog enkele bloemen in bloei , insecten, vooral vlinders en libellen, vliegen rond in de zon

de soort orchidee

Nepentes plant, een vleesetende plant, in het wild

een zwam

Tentena ligt aan het Poso meer, gelegen op 657m hoog en met een maximale diepte van 515m. Het meer is 32 km lang en 16 km breed en het derde grootste meer van Indonesië (de twee andere meren liggen in Sumatra, het Toba-meer bezochten we).

We maken een tochtje met een bootje. Hoewel we overal kunnen lezen “bezoek Poso meer, het op een na zuiverste meer ter wereld” is er geen organisatie welke het mogelijk maakt om een bootje te huren en rond te varen. Via een man van de toeristische dienst lukt het toch. Gelukkig hebben we de afspraak gemaakt enkele dagen geleden, want vandaag, op zondag, is ongeveer alles gesloten en werkt er bijna niemand.

Het bootje is kleiner dan eerst gezegd, maar door de zijdelingse bamboo toch stabiel

We moeten de bootmannen vragen om bij een vlakke plaats in te stappen, zij klimmen over stellingen en palen.

Eerst is er nog een stukje rivier, de Poso rivier welke het water naar het noorden naar de zee voert

vissershuisjes

hier wordt de was gedaan, na de mis op zondagochtend

en krijgen kinderen een bad

Onze tocht gaat langs de oostzijde van het meer tot ongeveer 11km verder. Aan de andere zijde zien we enkel water zover het oog reikt

er zijn enkele resorts, enkel per boot (en met een moto) te bereiken

hier en daar rotsen

een aanlegsteiger voor enkele huisjes

hier en daar een reiger

een visser, zittend op een bamboevlot

bosjes en daar achter hogere bergen

afgewisseld met enkele rijstvelden op de vlakkere gebieden

steeds helder en mooi groen water

we eindigen bij een verblijf gesticht door een Nederlandse vrouw 17 jaar geleden

achter haar huis liggen rijstvelden

004 een kleine babbel en weer terug naar Tentena.

Morgen, maandag, trekken we verder naar het noorden