Reisverhaal «laatste week in Sulawesi, uiterst noord en zuid»

Indonesia: Sumatra en Sulawesi | Indonesië | 3 Reacties 30 Oktober 2017 - Laatste Aanpassing 05 November 2017

9. Noord-Sulawesi, Manado en Bunaken

De hoofdstad van Noord-Sulawesi, Manado, ligt aan de noordkust van het schiereiland. Ook Manado is een Minahasastad.

kaart van Sulawesi waarop Manado is aangeduid

Vanaf Tangkoko, waar we vooral veel vogels hebben gezien, is de afstand tot Manado niet groot, in België zouden we die rit op 30 tot 40 minuten maken, hier doen we bijna 2u over. Het gebied tussen de havenstad Bitung, aan de zuidkust, en Manado loopt langs heel wat bedrijven. Dus veel verkeer, zelfs grote containers.

vandaag wordt onze huurauto ingeleverd, t.t.z. een chauffeur komt hem ophalen (tegen betaling) en rijdt hem terug naar Makassar in het zuiden. Wij verplaatsen ons in de stad met een microbusje

De haven van Manado is niet erg groot. Toch is er goederen- en personenvervoer, eerst en vooral naar de nabij gelegen eilanden

de haven van Manado bestaat dit jaar 100 jaar, lezen we op dit bord

misschien heeft ooit nog iemand onder ons op dit schip(de Barcelona) gezeten, toen het in de Spaanse wateren voer

op onregelmatige basis wordt er ook naar meer oostelijk gelegen eilanden van Indonesië gevaren. Bitung echter is veel belangrijker voor het goederen- en personenverkeer

over de haven is de Soekarno-brug gespannen. Soekarno was de eerste president van de onafhankelijke republiek Indonesië, gesticht na WO II

de Soekarno-brug gezien vanaf een bootje 

kijken we naar de haven landinwaarts dan zien we kleinere schepen,

een zeer grote vismijn,

schepen die geladen en gelost worden met stukgoederen

hier worden 30 literflessen met drinkwater ingescheept, misschien drinkwater tijdens de vaart, maar nog waarschijnlijker drinkwater voor een of ander eiland

Manado telt iets meer dan 500.000 inwoners, voor het grootste deel Christen. Het valt ons op dat Manado en de grote omgeving veel meer welvarend is dan wat we tot nog toe zagen in Indonesië.

om nog en beeld van kerken toe te voegen aan ons vorig verhaal, net over de homestay waar we verblijven wordt een enorme kerk gebouwd, type kathedraal. Wie betaalt voor kerken en moskeeën: eerst doen lokale bewoners een duitje in het zakje door mee te helpen aan de bouw. Om het materiaal te kopen gaan ze op straat staan met een doos of een mand en een micro. Het verkeer wordt opgehouden, in de hoop dat mensen in de collectebus wat geld steken. Hier in Manado zien we dat niet, waarschijnlijk sponseren de kerkgangers. Ook leden van politieke partijen sponseren, hun foto is dan te zien bij het gebouw in wording

Indonesië heeft er een broertje aan dood om gebouwen, bouwwerken of wat dan ook, te onderhouden. Dichtbij de haven staan grote gebouwen, vervallen. Men bouwt men slechte materialen, men onderhoudt niet. Enkele jaren later zet men nieuwe gebouwen neer, de winkels en kantoren verhuizen, het oude gebouw vervalt nog meer. Overa zien we hetzelfde verschijnsel, alleen zijn de gebouwen hier groter en luxueuser.

een gebouw helemaal in verval

Wat verder van de Soekarnobrug zijn nieuwe shopping malls neergeplant. Massa’s mensen komen hier toe per auto, om hun dag te vullen van airco naar airco….

enkel de allernieuwste shoppingcentra blinken nog. Deze welke al iets ouder zijn, zijn duidelijk aan verval bezig, ook binnenin

Ergens iet zo ver van de Soekarnobrug is er deze plek, Point Zero. Vanaf dit punt beginnen de metingen om de afstand te bepalen, misschien alleen geldig voor Manado, misschien geldig voor de provincie of misschien wel voor het hele eiland ....

In Manado is er een provinciaal museum. We bezoeken het omdat we in Airmadidi (je weet wel, de speciale graven uit vorig verhaal) te horen regen dat de mooiste gebruiksvoorwerpen, welke in het graf meegegeven werden, in Manado te zien zijn.

Bij de ingang van het museum is er een voorstelling van een steenkapper in Airmadidi-te zien aan de vulkaan op de achtergrond- welke het dak van een Waruga -graf van een Minahasa- aan het beeldhouwen is.

Er is een zaaltje met een aantal grafvoorwerpen, de hoeveelheid is echter beperkt

een grote kom met een deksel

Er zijn ook enkel oude megalieten van de Minahasa terug gevonden

We lezen dat in Noord-Sulawesi 3 etnische groepen de hoofdmoot van de bevolking uitmaken, daarnaast zijn er nog inwoners van vele andere etnische groepen, ook van Chinezen en Arabieren. Naast de protestantse godsdienst is er ook katholicisme, moslim, hindoe, boeddhisme.

Sommige woorden uit het Manado-dialect zijn afkomstig van het Portugees en het Nederlands, twee volkeren welke ooit het gebied koloniseerden.

Wereldoorlog II startte in het Verre Oosten met de aanval op Pearl Harbour. Slechts 2 maanden later (1942) hadden de Japanners Indonesië veroverd op de Hollanders. Eerst werden de Japanners positief onthaald, het juk van Holland was afgeworpen. Maar spoedig keerde het tij, mensen werden gevangen genomen, gedood en als dwangarbeiders gebruikt.
De overheersing en de wreedheden van de Japanners duurde tot de atoombom op Hiroshima en Nagasaki een einde maakte aan WO II. In 1947 werd Indonesië onafhankelijk. Oorlogen bleven echter lang duren vooral i.v.m. de Molukken, Papua en Timor, allemaal eilanden van Indonesië. Uiteindelijk werd Oost-Timor en het oosten van Nieuw Guinea )Papua Nieuw Guinea genoemd, onafhankelijk. Nu horen ze tot het werelddeel Oceänië.

kaart van Indonesië waar de Molukken, Oost-Timor en Papua Nieuw-Guinea op zijn aangeduid

Er is in het museum wat info over flora en fauna, en een kunststof voorstelling van de Coelacanth. Deze prehistorische vis was enkel bekend door fossielen. In het begin van de jaren 1930 was een levend exemplaar van deze vissoort ontdekt.

In 1997 werd een Coelacanth opgevist en verkocht op de vismarkt in Manado. Een wetenschapper welke toevallig op de markt aanwezig was tijdens zijn huwelijksreis, herkende de vis en maakte een foto welke hij op internet postte (display in het museum met een plastic exemplaar)

Een Coelacanth onderzoeker vond de foto, maar de vis was al verkocht en opgegeten. Lokale vissers kenden deze vis als “Raja Laut”, “koning van de zee”
Kort nadien werd er een verbod op haaivissen met netten ingesteld om de Coelacanth te beschermen.
Nadien werden nog exemplaren gevangen en levend bij de onderzoeker gebracht. Geen enkele vis overleefde lang, zelfs niet in een zeewaterbekken.
Tot 2007 werden in het totaal 10 Coelacanth gevangen. Bij DNA onderzoek besloten wetenschappers om de Manado-Coelacanth soort te scheiden van de soort welke in Oost-Afrikaanse waters werd opgevist.

 foto van een wetenschappelijke website( http://www.dinofish.com/INDOC.HTM) over de Manado Coelacanth. De opgeviste exemplaren hadden de grootte tussen 1,05 en 1,25m.

foto genomen op de markt waar de vis te koop werd aangeboden in 2007. De lokale wetenschapper werd verwittigd, hij herkende de beschermde vissoort en nam hem mee voor invriezen.

De Chinese wijk ligt wat landinwaarts, ter hoogte van de Soekarnobrug. Naast één van beide tempels is er een school met veel maar niet uitsluitend, Chinese gezichten

in de Chinese wijk zijn er 2 boeddhistische tempels, tegenover elkaar in dezelfde straat. Dit is de Ban Hing Kiong tempel

de man in het wit, even te zien net boven de bronzen schaal, is een 102-jarige Chinees, welke nog Nederlands spreekt

hier staan nog 3 Hollandse kanonnen

daar tegenover ligt Klenteng Kwan Kong, een andere Chinese tempel

binnenin de laatste tempel

twee leerlingen op de eerste verdieping van de school

Vanuit Manado is het iets meer dan een uur varen naar het eiland Bunaken, bekend bij duikers en snorkelaars.

De publieke boot naar het eiland is eerder een schuit waar cement, drinkwater, benzine en andere goederen worden opgestapeld, er blijft wat plaats over voor mensen.

tussen de cement, de eieren en de grote waterflessen kunnen we nog zitten

de bootsman(rechts met blauwe T-shirt) bestuurt wel de boot, maar veel kan hij niet zien

De schuit schommelt nogal erg, er zijn heel wat golven, gelukkig niet te hoog. Lokale mensen zijn deze schuit gewoon, ze liggen zelfs te slapen. Na iets meer dan een uur zijn we op Bunaken, een klein bewoond eland.

wat weer het meest opvalt is de bijna kathedraalachtige kerk, mooi geschilderd

Hier zijn wat dure duikresorts en enkele homestays. Wij kiezen voor het laatste, een homestay met goede referenties. Alles is eenvoudig, maar de mensen zijn erg vriendelijk.

gezien vanaf de zee. De betonnen muur is nodig omdat bij hoog tij het water het zand meesleept en het gebouwtje zou ondergraven worden en dus ook instorten

 een net gemaakt bord om gasten welkom te heten, en, aan de andere zijde, om ze te bedanken om hier verbleven te hebben

’s avonds maken lokale mensen muziek voor ons en ze zingen, oude traditionele liederen. Het zelfgemaakte muziekinstrument rechts zien we hier overal, één snaar en een grote klankkast

Ook hier is het water van de zee warm, er zijn koraalriffen met heel wat marien leven, foto's uit aquaria

zonsondergang vanaf Bunaken gezien

In dit gebied liggen meerdere eilanden. Het dichtstbijzijnde is een vulkaaneiland. Rond de top hangen er steeds wolken

De eigenaar van de homestay organiseert een uitstap om dolfijnen en zeeschildpadden te spotten.

boot van de eigenaar, gelukkig met stabilisatoren

Gedurende het eerste uur zien we enkel een grote zwemmende zeeschildpad. Nadien komen we in een school dolfijnen terecht. De dieren komen even boven water om lucht te happen -dolfijnen zijn zoogdieren- slechts tweemaal springen dolfijnen uit het water.
We zien regelmatig moeders met hun kalfje; soms zijn we zo dicht bij een dolfijn dat we hem/haar horen blazen

na een sprong in de lucht duikt de dolfijn weer in het water

Zeeschildpadden zien we tijdens de tweede dag snorkelen. De dieren moeten boven water komen elke 10 tot 30 minuten om te ademen. Hoe groter het dier, hoe langer het onder water kan blijven.
Stephan ziet een erg grote zeeschildpad, met een kop groter dan zijn hoofd. Waarschijnlijk een ouder dier dat ligt te rusten net onder het oppervlak op de rand van een koraal.

(foto van internet) zeeschildpad uit het Bunaken gebied zoals Stephan ze heeft gezien

 idem

Stephan snorkelend, te herkennen aan de fluo sandalen en de fluo snorkel

Niet ver van Bunaken ligt het eilandje Siladen, ook hier is een koraalrif.

Siladen gezien vanaf de zee

het bewoonde eiland ligt amper boven de zeespiegel, er is een groot strand

enkele foto’s van koralen genomen vanuit het bootje

ik blijf in het bootje

We hebben de indruk dat de eilanden koraaleilanden zijn, want het koraaleiland gaat onder water verder. De koralen zijn zeer groot, dus ook oud en in zeer goede staat. Het koraalrif eindigt plots en steil. Daarna is het diepzee.

Rond Bunaken, vooral aan de zuidzijde zijn er grote en heel mooie koralen, volgens Stephan de mooiste welke hij tot op heden heeft gezien. We spreken met Duitsers die enkele weken geleden bij het Great Barrier-rif (’s werelds bekendste koraalrif bij Australië). Zij vinden het koraal bij Bunaken veel mooier ……

bij lage tijd is er een groot strand, daarna pas komt het koraal, een eindje voorbij het strand bij hoogtij

op wandel in het dorpje

Enkele foto’s van internet van de Bunaken koraalriffen, Stephan kiest foto’s zoals hij het rif in werkelijkheid heeft gezien

’s Namiddags, na ons bad-we liggen gewoon in het water- in het warme zeewater, wandelen we rond op het eilandje, eerst langs de oostzijde richting noorden

er staan wat vervallen krotten, dat al dan niet nog bewoond is

het straatje. Op het eiland zijn er geen auto’s, wel motorfietsen, sommige met een aanhangwagentje

langs de zeezijde zien de duikresorts er nog men of meer behoorlijk uit

 maar aan de straatzijde lijkt het eerder een verkrotte achterbuurt

een eilandschooltje

de begraafplaats, zoals steeds niet onderhouden

de omheinde tuinen zijn ook al erg verwaarloosd

een deel van de kust is mangrove, hier zien we bij hoogwater het mangrovegebied vanaf het land

het gebouw van de watermaatschappij. Diep uit de ondergrond wordt zout water naar boven gehaald. Het water wordt voor een belangrijk deel ontzilt en wordt verdeeld naar de huizen. Dit water is absoluut geen drinkwater, wel water voor huishoudelijk gebruik

hier is een boom afgezaagd. Direct worden met de boomzaagmachine grote en dikke planken gezaagd

Later wandelen we langs de zuidzijde, richting westen. Hier bevindt zich Bunaken-dorp. Het bestaat uit 2 delen. Het best onderhouden is waar de christelijke mensen wonen

de winkeltjes zien er veel beter onderhouden uit dan wat we gewoon zijn in Sulawesi

in het dorp zijn toch wel wat kinderen te zien, waarschijnlijk zijn hier veel “grote gezinnen”

ook het schooltje is erg verzorgd

Minder onderhouden is het moslim gedeelte.

hier worden geiten gehouden

de moskee

schoolkinderen bij het grootste vervoermiddel op het eiland

en bij het stalletje dat zoetigheden verkoopt

deze vrouw verkoopt geschilde vruchten

we zien heel wat mensen met een waterput, waarschijnlijk werkt het mooie blauwe gebouw van de watervoorziening nog niet

een vrouw heeft een vrij kleine kooi waarin ze een arend houdt, een andere vrouw verkoopt een juwelenkistje dat bestaat uit het pantser van een kleine zeeschildpad, ……

De laatste ochtend in Bunaken kunnen we van de zonsopkomst genieten, er zijn wel wat wolken, maar de kleur is er

Na 3 nachten Bunaken keren we terug naar Manado, de laatste dag in Noord-Sulawesi.

nu is de schuit veel minder geladen, wat lege waterflessen, benzine-jerrycans, lege gasflessen en heel wat eilandbewoners, mooi uitgedost om te gaan shoppen in Manado. Om 10u komt de boot in Manado aan, om 14u vertrekt hij al terug, dus snel, snel moeten de mensen winkelen

Terwijl we rondwandelen zien we hoe foutparkeerders(auto’s en moto’s) in Manado beboet worden. Een groep van minstens 15 politieagenten is bezig alle banden plat te zetten …. weeral goed voor de mobiele banden-oppompers ….

hello miss, hello mister, nice to meet you, where are you from, can we take picture,……, thank you very much . Soms wordt ook nog onze naam gevraagd, nu niet

En dan nog een foto van het terras in de homestay in Manado waar we nasi goreng als ontbijt krijgen ...

10.  Terug naar het zuiden, Makassar

Zaterdagochtend vliegen we van Manado naar Makassar, de stad waar we ons bezoek (met de auto) aan Sulawesi gestart zijn. Makassar bezochten we nog niet.

Manado en Makassar zijn in het rood onderlijnd, de afstand in vogelvlucht is in blauw aangeduid

De haven van Makassar heeft het hoogste aantal passagiers per jaar te verwerken, in vergelijking met alle andere Indonesische havens. Het is de belangrijkste haven in Sulawesi wat betreft het aantal miljoenen ton goederen per jaar.

De voornaamste exportproducten zijn cacao, koffie, palmolie, cashew noten, hout en andere producten afkomstig van de bosbouw. Ook visserijproducten worden uitgevoerd.

Het is een uitvoer- en invoerhaven voor Oost-Indonesië.

We bezoeken de haven waar de schepen van Boeginezen geladen en gelost worden. Zij vervoeren producten naar de havens van kleinere en grotere Indonesische eilanden. In Jakarta zagen we ook al de haven waar de schoeners, Boeginese schepen, lagen.

elk van de boten heeft een naam. Een deel van de schoeners wordt goed onderhouden en regelmatig geverfd

deze schoener wordt nog gebruikt, maar ziet er wat verwaarloosd uit

 tussen de boten in staat een man zich met veel schuim te wassen, daarna afspoelen met zeer vuil zeewater

zakken en zakken vol kleine ajuintjes worden uit een schoener over geladen

op een kleine vrachtwagen

 enkele schoeners tegen een donkergrijze lucht

op dit schip liggen heel veel kleine bootjes

deze schoener is wel bijzonder hoog

in dit gedeelte wonen de opvarenden. Eén maal zien we een vrouw

een gans volgeladen vrachtwagentje  met zakken cement wordt overgeladen naar een schoener

de vracht moet beschermd worden tegen de regen en tegen het verschuiven van de lading

Net buiten het domein van de haven zijn er krottenwijken

Bij het centrum van Makassar ligt Pantai Losar, Losari strand. Iedereen kan hem wel een voorstelling van een strand maken, maar het Losari strand is daar totaal verschillend van.
Hier is helemaal geen strand. Er is een muur tot aan de zee, aan het noordelijk deel is er een strookje beton tot aan de zee. Het water is er verschrikkelijk vuil, maar arme, lokale mensen gebruiken dat water om zich te wassen.

het vuile zeewater bij Losari strand

iets verder, daar waar bootjes naar een eiland vertrekken is het nog erger

de kinderen spelen met en tussen al het vuil

deze man is met een schuurspons zijn voeten aan het afschrobben, het vuile water wordt hiervoor gebruikt
Het strand is eerder een wandelgebied, waar ’s avonds tientallen en tientallen eetstalletjes neerstrijken, voorzien van tafels en stoelen. We zien er tientallen malen dezelfde menu, of hetzelfde voedsel dat geproduceerd wordt.

Dichtbij is de haven

Het wandelgebied is toeristisch ingericht. Maar zoals overal in Indonesië is het materiaal van minderwaardige kwaliteit, stenen liggen los of zijn gewoonweg verdwenen, traptreden zijn onbestaand of liggen er zo slecht bij dat jongeren er gewoon over springen.

beelden over het dagelijkse leven, beroemdheden, ....

 er is een moderne moskee op palen in de zee gebouwd

buste van Sultan Hassanudin welke in de 17^de eeuw de belangrijkste vorst van het Goa koninkrijk was

Wanneer we net aan het einde van Losari strand komen begint het pijpenstelen te regenen. Gelukkig hebben vele stalletjes een afdak zodat we kunnen schuilen. Tussen de druppels door keren we terug. Het regenseizoen is begonnen, of beter, al een tijdje bezig.

Evenwijdig aan het "strand" is er de "goudstraat".  We zien er vooral moslimvrouwen

De kamer van het hotel waar we verblijven geeft uitzicht op Losari strand. We hebben een kamer op het zevende (in Europa is dat het zesde), hoog genoeg om boven het lawaai te zitten.

In de zee liggen verschillende grote schepen voor anker. Dan moeten ze immers geen haventaksen betalen

171104-029 en 30

’s Avondsen de volgende dag  gaan we naar een restaurant met westers voedsel, de oosterse smaak van sojasaus, oestersaus en pili-pili is na twee maanden genoeg geweest.

het is geleden van dat ene restaurant in Banda Aceh, 2 maanden geleden, dat we nog zo een hygiënisch en goed onderhouden restaurant hebben gezien

met erg lekker voedsel

nachtelijk zicht vanuit onze kamer op het zuidelijk deel van de haven en Losari Beach

Makassar werd door de Portugezen voor de eerste maal gekoloniseerd. Voordien bestonden er verschillende koninkrijkjes in Zuid-Sulawesi.
Daarna kwam de VOC op de proppen, de Verenigde Oost-Indische Companie. Nederland werd de tweede kolonisator.

In 1634 bouwden de Nederlanders een fort op de plaats waar een vroeger verdedigingswerk had gestaan.
In 1667 kreeg het fort de naam Fort Rotterdam naar de geboorteplaats van de toenmalige VOC admiraal. Tot 1937 werd het fort als verdedigingswerk gebruikt. Nadien had het meerdere functies en later werd het helemaal gerestaureerd.

We bezoeken Fort Rotterdam op zondag.

aan een zijde is er een ietwat verwilderd tuintje net voor het fort

het is vandaag erg druk, een soort autoloze zondag op de straat langs Losari beach. Er zijn heel wat wandelaars, onder de aanwezigen wordt geld en gsm’s verloot. Mensen komen dus opdagen. Velen komen ook in Fort Rotterdam, de toegang is immers gratis

Enkele zichten binnen het fort met zijn vijf bastions. Torens zijn er niet te zien.
De gebouwen in het fort deden o.a. dienst als verblijfplaats voor soldaten en officieren

de toegang tot een bastion gebeurt meestal via een kleine tunnel

zicht vanop een van de bastions

buiten zijn er nog steeds mensen op wandel. De meesten hebben eenzelfde T-shirt aan

het fort ligt dichtbij de zee, op de achtergrond een kraan van de haven van Makassar

helemaal Hollands

vuil opstapelen gebeurt ook binnen de muren van het fort. Zoals overal weet men geen oplossing voor het afval

het grote centrale gebouw zou een bibliotheek herbergen

Binnen enkele gebouwen is het provinciaal museum van Zuid-Sulawesi gehuisvest. Een deeltje toont vondsten uit de prehistorie, de bewoners waren jagers-verzamelaars. Er zijn slechts enkele vondsten, niet noodzakelijk uit Zuid-Sulawesi.

tijdens het Neolithicum waren bewoners al boeren. Hier een werktuig waarmee ze de schors van bomen behandelden om er uiteindelijk kledingstukken van te maken

klei beeldjes uit het einde van het Neolithicum, het einde van de prehistorie. De beeldjes werden gebruikt om de voorouders te vereren opdat het zou regenen

op het einde van de prehistorie maakten mensen armbanden van schelpen, gedragen door de edelen. Ook de bronzen armbanden werden tijdens die tijd door edelen gedragen. Juwelen werden in het graf meegegeven

 het boeddhisme deed zijn intrede in Zuid-Sulawesi. Boeddhisme is afkomstig van India. Dit beeld komt overeen met beelden in India uit de 2^de tot de 5^de eeuw

enkele beelden type Polynesië. Deze beelden werden gebruikt om de voorouders te vereren, met de vraag naar vruchtbaarheid en bescherming

15 kg wegende gouden kroon -dit is een replica- van de sultan van Goa. Na de jaren 1200 waren in Zuid-Sulawesi verschillende koninkrijken. Deze van Goa was erg machtig. Rond de 14^de-15^de eeuw deed de islam zijn intrede en bekeerden de Bugis en andere volkeren zich vanuit het boeddhisme of Hindoeïsme tot de islam.

 juwelen van de sultan van Goa

wapen van de sultan van Bone, een ander koninkrijk in Zuid-Sulawesi

men schrijft dit geweer toe aan Sultan Hassanudin, een Goa koning, in zijn strijd tegen de Nederlanders in de 17^de eeuw

Sultan Hassanudin

Bugis wonen al lang in Makassar en omgeving. Het is een zeevarend volk, bekend voor zijn bouw van boten

 Bagang boot, gebruikt om vis te vangen in meren, rivieren en op zee. Meestal bestaat dit uit 2 boten.

het net bevindt zich onderaan en werd uitgeworpen. De visser zat een tijd te wachten en trok dan het net op, in de hoop dat het vol vis zou zitten

dit typisch schip heeft de naam Pinisi, het wordt momenteel nog door de Bugis gebruikt. Het houten schip heeft 2 masten en 7 zeilen, een symbool dat de Bugis zeilen over de 7 wereldzeeën. Het werd gebruikt in oorlogen en voor de handel tussen de verschillende eilanden

de Punisi schepen weerstonden zware stormen, en braken dan soms midden door

Kustbewoners leefden van de visvangst, zoutwinning, verzamelen van zeewier , vis kweken in visvijvers en bouwen van schepen.

In het binnenland leefden en leven de volkeren van de rijstteelt

Hiermee eindigt ons bezoek aan Sulawesi. Morgen vangen we de terugtocht aan, in stapjes.
We hopen dat jullie genoten hebben van het meereizen op afstand.