Reisverhaal «Isfahan»

Iran, misschien wel de oudste beschaving, het land tussen oost en west | Iran | 6 Reacties 13 November 2016 - Laatste Aanpassing 17 November 2016

9. in het centrum van Iran, provincie Isfahan

kaart waar Kashan en Isfahan zijn aangeduid

Op weg naar Isfahan komen we langs de omstreden nucleaire opwerkingscentralen. Fotograferen mag hier absoluut niet!

We maken nu een omweg naar Abyaneh, een schilderachtig gelegen dorp op een helling.

de natuur rond Abyaneh

de herfstkleuren maken het geheel nog mooier. Naast de bron bij het laagst gelegen punt van het dorp, waren er ook grote voorraadkelders met water

De huizen zijn bedekt met een rood-bruin mengsel van stro en grond. Heel veel huizen zijn vervallen.

de dikke houten deuren zijn ooit mooi bewerkt

Hier en daar is er nog een goed onderhouden huis

Verscheidene huizen hebben grote balkons op de bovenverdieping.

Het pad in het dorp klimt en daalt

We dalen een trap af en zien onder de grond een reeks verlaten kamers. Waarschijnlijk is dit ook om in de zomer koelte te vinden

de resten van de ondergrondse bewoning, de licht- en luchtkoepels

We spreken met een man welke we zien rondwandelen. Hij is hier geboren maar trok lang geleden naar Tehran. Hij vertelt “hier kunnen mensen niet meer leven, ze hebben geen inkomen. Ik heb hier nog een huis en grond met fruitbomen, elk jaar kom ik voor enkele dagen naar hier”.

Effectief, de mensen die hier wonen zijn erg oud.

deze man spreekt goed en duidelijk Engels, hij vraag ook onze leeftijd, dus mogen we dat ook aan hem vragen. Zijn antwoord 86 jaar, maar ik geniet nog van het leven.

Na de islamisering van Iran bleven de inwoners van Abyaneh de leer van Zarathustra trouw. Nadien zijn ze met geweld bekeerd. De inwoners spreken nog altijd hun oud dialect, de vrouwen dragen of geen chador (hoofddoek) of één met bloemen versierd

samen met een Perzische kat

lange brede broekspijpen voor de mannen

zijn ezeltje was net het straatje ingegaan, maar de man bleef even staan voor de foto

hier stond de Zarathustratempel, de bogen zijn daar nog een overblijfsel van

Een tweede halte lassen we in bij de gerestaureerde Abbasi Karavansera, 40 km ten noorden van Isfahan. Nu is hier een hotel en restaurants ingericht, de karavaanserai was een overnachtings- en rustplaats uit de tijd van de Safawiden (16^de – 17^de eeuw) langs de doorgaande routes.

op het binnenplein zijn veel bloemen te zien. Irani citeren graag deze zin “In Iran vindt je op een dag de vier seizoenen” dat hebben we al ondervonden, maar hier lijkt het nog zomer te zijn

Nu kunnen we hier lekker eten, van het lekkerste wat we in Iran al hebben geproefd.

in traditionele restaurants zijn er ook steeds zitbanken, bekleed met tapijten en kussens voor achter de rug. Mensen kunnen hier in kleermakerszit of met gestrekte benen zitten en ondertussen eten. Wij kiezen liever voor een tafel en stoelen

We komen aan in Isfahan, een naam die me steeds doet terugdenken aam het einde van mijn lagere schooltijd. We leerden toen (van buiten) “de tuinman en de dood”, een gedicht van Pieter Van Eyck (1887-1854) over een Perzisch edelman die deze tekst zou uitspreken. Ik ken de tekst nog altijd…
Nu ik het een en het ander opzoek blijkt de man plagiaat te hebben gepleegd… .
Wie dit gedicht zelf nooit heeft geleerd, het is terug te vinden op internet.

Isfahan is de hoofdstad van de gelijknamige provincie, die in het centrale hoogland van Iran ligt. De oppervlakte van de provincie is 107.000 km² , zowat 3,5 maal de oppervlakte van België. Het aantal inwoners is maar 5 miljoen. Het noordoosten van de provincie is een gedeelte van de Dasht-e Kavir woestijn.

Dankzij de Zayandehrud (letterlijk “rivier die leven geeft”) is leven hier mogelijk. De rivier ontspringt in het Zagros gebergte en is (was) de grootste rivier in centraal Iran. Ze voerde het ganse jaar water aan een vrij hoog debiet. Uiteindelijk, na 350km, mondde ze uit in Ghavkuni zoutmeer, ten zuidoosten van Isfahan. In het Zagros gebergte zijn de hellingen vrij steil, in de ruime omgeving van Isfahan is het vrij vlak. Hierdoor is het water goed bruikbaar voor irrigatie. Zonder de rivier had de stad niet de evolutie gekend en was ze nooit tot een prachtige bloemenstad ontwikkeld.
De rivier loopt door het centrum en er zijn veel oude bruggen die de beide oevers verbinden.
De Si-o-Se-Pol brug, de brug van de 33 bogen, is de mooiste brug, ze is gebouwd in 1599, ze heeft een lengte van 360m en een breedte van 14m.

In 1971 is de Zayandherud dam gebouwd en heeft een stuwmeer gevormd, met het doel water beter te verdelen en te sparen. Er zou niets meer verloren gaan in het zoutmeer.

op deze kaart is de loop van de rivier te zien, links het zoutmeer en rechts, in het blauw, het stuwmeer

Door de dam en het vroegtijdig aftappen van water voor irrigatie is de laatste jaren de rivier helemaal droog gevallen. Dit is niet te wijten aan de dam alleen, die is er al 45 jaar.
Er kwamen en komen steeds meer mensen in het stroomgebied van de rivier wonen, per hoofd wordt er bovendien meer water verbruikt. De efficiëntie van de irrigatie is laag, slechts 30 tot 35% van het water wordt daadwerkelijk opgenomen door de planten, de rest gaat verloren.
De regering verwijst ook naar de hoeveelheid neerslag welke jaarlijks vermindert. In dit droge gebied regent het nu nog 242mm per jaar (in België tussen 750 en 800mm in de vroegere jaren).

Niet alleen de Zayanderhud kampt met droogte door de minder hoeveelheid neerslag en het waterbeleid, meer dan 500 steden in Iran kampen met hetzelfde probleem. Ook de Kaspische Zee en andere grote meren slinken (Rusland bouwt ook stuwdammen op de rivieren welke de Kaspische Zee voeden).
Door het tekort aan water komen er meer en grotere zandstormen waardoor leven in die gebieden (bijna) niet meer mogelijk is.
Worden grote delen van Iran in de toekomst onbewoonbaar?

Door irrigatie zorgt de landbouw voor graan, rijst, tabak, katoen, fruit, groenten en de beroemde Isfahan-meloenen. Vroeger gebruikte men duivenmest om het land van de nodige voedingsstoffen te voorzien. Om aan de mest te geraken kweekte men duiven in grote Duiventorens, velen ervan zijn nu nog te zien.
De provincie is ook bekend voor de textiel-, aardolie- en staalindustrie, tapijten, koperwaren bedrukte stoffen, miniatuurschilderijen, email- en houtinlegkunst en andere traditionele handwerken.

De stad ligt op 1575m hoogte met een aangenaam en droog klimaat. Ze trekt vele toeristen omwille van zijn heiligdom (zie blog over Qom).

Isfahan bestaat al sinds de Achemenidentijd (560 tot 330 v.C.), waarbij de koning in Isfahan resideerde. De stad had in de loop der tijden verschillende namen. Er was een Zoroaster-vuurtempel, ook andere geloofsgemeenschappen- zoals joden in de 6^de eeuw v.C., verlost uit hun Babylonische gevangenschap, leefden hier. In de 5^de eeuw werd Isfahan bisschopshoofdstad van de Oost-Syrische kerk. In die tijd was de koning met een joodse vrouw getrouwd. In 643 werd de stad door de Arabieren ingenomen.
Alle andere dynastieën passeerden ook hier de revue. Vermeldenswaard is dat tussen 1942 en 1945 meer dan 2000 Poolse kinderen werden opgevangen. Ze waren bevrijd uit de concentratiekampen en vonden een toevlucht in Isfahan. We spreken met een man bij de bazaar, ook zijn oma was een Pools kind dat hier op 7-jarige leeftijd aankwam.
Isfahan is sinds 2001 verbroederd met Freiburg in Duitsland.

En nu de bezienswaardigheden.

Het Imamplein is het centrum van de stad en werd in 1602 door sjah Abbas I aangelegd. Het plein is nu ingeschreven in de Unesco Werelderfgoedlijst. Na het Tiananmenplein in Peking is het Imamplein het grootste in de wereld, 510m x 160m (meer dan 8ha!) en tevens een van de mooiste, zo vertelt de reisgids ons. Het chauvinisme heerst overal, wanneer ik de grootste pleinen opzoek blijkt het Tiananmenplein op de 8^ste plaats te staan en het Imam plein op nr 35! Dat doet echter niets af aan de schoonheid van het plain in Isfahan.

een deeltje van het grote plein met veel groen en bloemen

andere richting. Hier worden grote hoeveelheden water verbruikt

moskee aan de oostelijke lange zijde van het plein

de grote moskee aan de zuidelijke korte zijde van het plein

de bazaar aan de noordelijke korte zijde

aan de westelijke lange zijde het Ali-Qapu paleis

voor de rest is het plein omzoomd met winkeltjes met (meestal) een fake bovenverdieping, met achter de winkeltjes een arcade aan beide zijden omzoomd met winkeltjes die vooral koopwaar voor toeristen hebben

grote stervormige bloemperken met zomerbloempjes

keurig gesnoeide struiken

centraal een grote waterpartij met fonteinen

soms spuit de grote fontein, soms ook niet

Het ganse plein is omgeven door zuilengalerijen. Hier zijn winkeltjes en werkplaatsen onder gebracht. De voornaamste werkplaats is deze van de kopersmeden en koperbewerkers.

het lawaai van het koperslagen is zo luid dat sommige werkers hun oren beschermen

de meeste koperbewerkers echter trekken er zich niets van aan ….

hier is er een gloeiend vuur waar de man de ganse dag in zit te kijken, zonder veiligheidsbril …

Aan de zuidzijde van het plein is er de indrukwekkende Imam- of Jame Abassi-moskee te zien, gebouwd tussen 1611 en 1630. Deze moskee geldt als een van de meesterwerken van de islam-bouwkunst. Ze werd tijdens het bewind van shah Abbas I, de man achter de Fin tuinen in Kashan, gebouwd.

de achterzijde van de moskee is niet naar het plein gericht

de koepel en de minaretten liggen een eind verwijderd van het plein, we gaan enkele straatjes rond en vinden de achterzijde van de grote moskee

de 54m-hoge koepel wordt grondig gerestaureerd. Aan het onderste vertikale deel van de koepel staan teksten in 3 vormen, het Thulth, een decoratieve Perzische schrijfvorm, het Kufi, een vroegislamitische Arabische kalligrafievorm, en het Banna-i, een architecturaal decoratieve schrijfvorm

minaretten en koepels gezien vanop het Imam plein

de hoofdiwan, toegang langs de zijde van het plein

het toegangsportaal dichterbij

de stalactieten boven het toegangsportaal

een fijn decoratief werk, bestaande uit 3000 tegeltjes, is maar heel oppervlakkig te zien vanop de grond. Met de telelens lukt het beter. Twee pauwen staan afgebeeld naast een vaas, het geheel wordt aanzien als het fijnste werk gemaakt door de kunstenaar

de moskee is heel symmetrisch versierd. Naast de toegangsdeur zijn er 2 tapijten gemaakt in tegels

nog een aantal foto’s van de schitterend versierde moskee

een koepel

deel van een vloerversiering

centrale deel van een andere koepel

één van de (marmeren) waterbekkens, water waarmee de gelovigen zich zouden reinigen voor ze binnen gingen in de moskee

de gebouwen zijn hier zeer groot, alles is versierd met tegels of geglazuurde stukjes steen die als een puzzel een figuur vormen

een van de beide zij-iwans

houten traliewerk voor een lichtopening (een open raam)

binnenkoepel van de hoofdkoepel

mirhab, nis welke de richting waar Mekka zich bevindt, aanwijst

Om de mirhab naar Mekka te kunnen richten, is er in de voorste iwan, die de hoofdtoegang vormt, een knik gebouwd.

van bovenaf is de knik goed te zien

Lotfullah moskee was de private moskee van de Safawidische koningsfamilie. Hier werden ook de vrouwen toegelaten, daarom wordt de moskee ook wel Vrouwenmoskee genoemd. Deze moskee is iets ouder dan de Imam-moskee. Ze werd gebouwd tussen 1602 en 1619 door sjah Abbas I. De naam van de moskee verwijst naar de Libanese theoloog die het sjiietisme naar Iran bracht.
De moskee was voorbehouden voor een kleine groep mensen, daarom is hier geen minaret, noch een binnentuin te zien. Om hier de mirhab richting Mekka te kunnen richten, is er vanaf de toegang aan het plein, een gang gemaakt die uiteindelijk toegang geeft tot de gebedsruimte in de tegenovergestelde richting van de mirhab.

zicht op de Lotfullah moskee vanaf het plein

of net voor zonsondergang ...

zijpaneel van de voorgevel, ook deze moskee is symmetrisch versierd

voorgevel

de gang om de toegang te richten richting Mekka

binnenkoepel waar de versiering de opengevouwen staart van een pauw voorstelt

mirhab

Het Ali-Qapu Paleis heeft een veranda van waar het Imamplein goed te overzien is. Ook hier was sjah Abbas I de opdrachtgever in 1597 om het 49m hoge gebouw op te trekken.
De veranda bevat 18 zuilen was oorspronkelijk met spiegels bekleed om de indruk te wekken dat de koepel vrij in de lucht zweefde. Het paleis is in verschillende fasen gebouwd en vergroot.
De gelijkvloerse verdieping was voor het personeel en de wachters, daarboven waren de verdiepingen voorbehouden voor de koning en zijn familie. Op de 5^de verdieping is een zaal met zeer goede akoestiek, het was de muziekzaal. Hiel hield sjah Abbas I zijn kleine audiënties. De verdieping er onder, in de troonzaal, werden de grote audiënties gehouden.

zijgevel van het Ali-Qapu paleis

de voorgevel, schijnbaar 2 verdiepingen hoog

de keramiek is fijner en lichter van kleur

aan de achtergevel is de realiteit te zien, 5 hoge verdiepingen

er zijn grote restauratiewerkzaamheden bezig aan de loggia. Verscheidene arbeiders en kunstenaars herstellen. Deze muurschildering is afgewerkt

ook het plafond wordt onder handen genomen

hoe het was is hier nog te zien

 van hier is er een schitterend uitzicht op het plein

de verschillende technieken die werden gebruikt, en nu opnieuw worden toegepast, worden wat uitgelegd

muurschilderingen in de audiëntiezaal op de derde verdieping

de muziekzaal met zijn speciale structuren voor de akoestiek. Dit zaaltje werd ook gebruikt voor audiënties in meer beperkte kring

 zowel de muren als het stalactietenplafond zijn voorzien van dit speciale stucwerk

Kort intermezzo
Het polospel werd reeds in de 6^de eeuw v.C. gespeeld tijdens het rijk van de Achemeniden (559-330 v.C.). Tijdens het bewind van de Sassaniden (224-642 n.C.) kende polo een grote bloei, het breidde zich uit nar het Oost-Romeinse Rijk en naar Azië. Er is zelfs een beschrijving uit de 6^de eeuw n.C. over hofdames welke polo speelden.

In de 10^de eeuw liet een Perzische koning de spelregels noteren.
Het toppunt van populariteit kwam er tijdens de regering van sjah Abbas I. Soms speelde hij zelf mee. Wanneer hij de bal moest werpen, schetterden de trompetten.
De sjah keek graag naar polospelen, vanop zijn veranda kon hij ze volgen.
In 1722, door de verovering van Isfahan door de Afghanen, werd het polospel veel minder gespeeld. Onder de Grootmongool kwam daar het polospel in opmars. Engelsen leerden het in Indië kennen en brachten de sport naar England. Pas in 1872 werd de eerste Britse poloclub opgericht.

De Grote Bazaar is een van de grootste en actiefste bazaars in Iran. De kwaliteit en de veelheid van handwerk is nergens zo groot als hier. De keizerlijke bazaar, een deel van de huidige bazaar werd door koning Abbas I tussen 1602 en 1619 gebouwd. De bazaar grenst aan het Imamplein en is mee als Unesco Werelderfgoed vermeld.

de bazaar is overkoepeld en heeft brede gangen

een binnenplein

een ander binnenplein

met bloeiende heerlijk geurende rozen

een zaal met 3 koepels en een waterpartij in het centrum

vitrine van een van de zeer vele goudhandelaars

een andere vitrine. Bij het huwelijk moeten mannen aan hun vrouw een schat geven, ter waarde van 200.000 dollar, een enorm bedrag. Meestal komt het koppel onderling overeen dat dit maar op papier geschonken wordt. Bij moeilijkheden echter vraagt de vrouw de schenking daadwerkelijk op … . Huwelijken houden hier langer, veel langer stand dan in de westerse wereld. Bedenk ook dat koppels pas mogen samen wonen nadat ze gehuwd zijn, bij wet.

een andere mooie zaal

een specialiteit van Isfahan is het drukken op stof van tafel- en bedlakens

het drukken gebeurt met stempels welke gedrukt worden in een natuurlijke kleurstof en dan op het katoen gestempeld worden.

de man welke uitleg geeft is een excentriek figuur

In deze zaak hangen foto’s van zowat alle Europese politici die in Iran hun opwachting hebben gemaakt. Voor België zijn dat Didier Reynders en de vrouwelijke senaatsvoorzitter ….

rechts de foto's met naam en functie, dit om het belang van het bedrijf te onderstrepen

Het Chehel-Sotun-Paleis ligt in een grote tuin, in feite een mooi park.

er liggen enkele oude, grote en grillig gevormde boomstammen, helemaal uitgedroogd

Het geheel was eigendom van de Safawiden-koning. Het paleis heeft bij de inkom 20 zuilen uit cederhout. Ze weerspiegelen in een waterpartij waardoor het paleis de naam kreeg “veertig-zuilen-paleis”.

een deel van de zuilen bevinden zich achteraan het gebouw, die kunnen natuurlijk niet in dezelfde waterpartij reflecteren

cederhouten zuilen, ze zijn niet uit een stuk gemaakt

de centrale zuilen, rond het marmeren waterbekken, steunen op een voet uitgehouwen in steen. Het is me niet erg duidelijk welke dieren hier voorgesteld worden

het bovendeel van de zuilen

Sjah Abbas I gaf opdracht voor de bouw in 1647, de bouw was klaar onder sjah Abbas II. Deze laatste sjah ontving zijn (buitenlandse) gasten in dit paleis, Volgens geschriften van die gasten was het hier helemaal pracht en praal.

de onderzijde van de muren in de open spiegelzaal zijn over ongeveer 1,5m hoogte beschilderd met bloemen. Hier is de tekening nog duidelijk

het plafond in de spiegelzaal

de spiegelmuur

De hoofdzaal is een gesloten zaal met muren aan alle zijden. De muren zijn daar prachtig beschilderd met scenes van overwinningen die de koningen behaalden. Enkele werken

hier wordt de overwinning van de Afscharenkoning Nader Shah Afschar in Karnal op de Indische sultan, gezeten op een witte olifant, in 1739, voorgesteld

in tegenstelling tot de vijf andere fresco’s, wordt hier een vreedzame ontmoeting tussen sjah Abbas II en een heerser uit Turkistan. Deze laatste zoekt hulp en bescherming bij sjah Abbas II, hij wordt met open armen ontvangen

een eigenhandig geschreven koran in Kufi schrift (een Arabische soort kalligrafie tijdens de vroeg islamitische periode) uit de 9^de eeuw

De buitenzijde van de ontvangstzaal is eveneens beschilderd

In 1600 liet sjah Abbas I Chahar-Bagh straat (straat van de 4 tuinen) als pronkstraat bouwen. De straat vangt aan bij de tuin van het Chehel Sotu Paleis en is meer dan 5km lang.
De straat was omzoomd met zowat 30 tuinen met paleizen en paviljoens, in het midden stroomde er een waterloop. Op geregelde afstanden verbreedde de rivier in bekkens. De rivier werd aan beide zijden van wandelpaden en 2 rijen platanen omzoomd. Europese bezoekers uit die tijd omschreven dit als de mooiste en langste promenade ter wereld.
De straat bestaat nu nog over haar volle lengte en is nu 50m breed. De waterloop is nergens nog te zien, wel krijgen de rijen bomen een grote hoeveelheid water zodat ze mooi hun kleur behouden.
momenteel ligt deze mooie straat op grote kruispunten over een redelijk lange afstand open. Er wordt aan een metrolijn gebouwd welk van noord naar zuid zal lopen. Enkel de voetpaden zijn daar nog vrij, zodat de winkels gemakkelijk kunnen bereikt worden

Net ten zuiden van het Chehel Sotun paleis ligt er een nog bestaand groot park, mooi ingericht. Vooral oudere mensen zitten er, praten met elkaar, schaken, … . Het weer is nog goed en warm, de mensen kunnen ervan genieten

In dit park ligt nog een paleis, eerder een tuinpaviljoen, het Hasht-Behesht Paleis of het Paleis van de Acht Paradijzen, is ook langs de mooiste weg gelegen. He werd in de jaren 1760 door sjah Soleiman ingericht. Aan 3 zijden zijn de terrassen door cederhouten zuilen onderbroken, aan de vierde zijde bevindt zich een iwan. In het centrum komen ze samen, daar is een waterbekken dat voor verkoeling zorgt. Rond de centrale hall liggen de woonverblijven verspreid over 2 verdiepingen. Europese bezoekers uit die tijd beschreven het paleis als het meest luxueuze van Isfahan.
Nu zijn de muurschilderingen onderkomen, net zoals het gehele paleis. We bezoeken het enkel aan de buitenzijde

mooier aan de zonnezijde

de achterzijde

aan de ronding van elke boog, bovenaan, is er een versiering aangebracht welke over het algemeen nog in goede staat verkeert

op de bovenste verdieping zien we dezelfde versieringen welke voor een goede akoestiek zorgen, versieringen welke in het Ali Qapu paleis ook voorkomen

ook hier is de bovenste verdieping het mooist versierd

Net ten zuiden van het park ligt Bazaar Honar. Dit gebouw telt één gang van 220m lang waar juweliers hun ietwat fijnere koopwaar in winkeltjes aanbieden.

een mooi gebouw

met op 2 plaatsen een verbreding

de meeste juweliers zijn nu, om 10u30, bezig hun juwelen, met gesloten deur, in het uitstalraam te plaatsen

een specialiteit is een juwelenkistje gemaakt uit kamelenbot (kamelen uit Afghanistan) en in miniatuur beschilderd

dames staan hier graag voor het raam, dikwijls zijn hun echtgenotes mee, of hun moeder

Medrese Chahar Bagh, wat zuidelijker gelegen, werd door de laatste Safawiden- koning, die in Isfahan zijn residentie had, sjah Hoseyn, tussen 1704 en 1714 gebouwd. Het was de moeder van de sjah die het gebouw bekostigde. Daarom was de oorspronkelijke naam “theologieschool van de sjah-moeder”.
De 37m hoge koepel valt van ver op, de medrese is vor het publiek gesloten omdat het vandaag lesdag is. Enkel op vrijdag is de theologieschool toegankelijk.

11-15-37 in de toegang mag ik een foto nemen, de rest is gesloten

Vlak naast de medrese ligt het hotel Abbasi in de gebouwen van de vroegere karavaanserai. Deze werd ook door de moeder van sjah Hoseyn gefinancierd. Ook hier was de vroegere naam Caravanserai-ye Madar-e Shah (madar = moeder). Het hotel is het mooiste in Iran, volgens sommige recensies. De tuin is zeer mooi ingericht, het is er aangenaam vertoeven, zelfs half november.

de gevel laat niet vermoeden wat er achter schuil gaat

de tuin

bomen vol met bijna rijpe kaki’s

Wat later komen we bij de “rivier” aan. Er zijn enkel mooie voetgangersbruggen, de So-o-se Pol brug ligt in het verlengde van de boulevard.

deze brug is 360m lang, 14m breed en werd in 1602 gebouwd als verlengstuk op de prachtboulevard van sjah Abbas I. Het was een beroemde generaal van de sjah, die de brug financierde

het water is er niet meer, nog enkel zand en uitgedroogde grond. Wat verder ligt er nog een bootje schuin in het zand, en aan de noordelijke oever zijn er pedalo’s om te verhuren …

overal bloemen, Isfahan is een bloemenstad in een droog en dor gebied

dezelfde brug, nu een foto vanaf de zuidzijde

toch nog een plasje water, hier is het gras mooi groen

We zijn nu beland aan de zuidzijde van de rivier, een moderner stadsbeeld

op heel veel plaatsen wordt er gebouwd, niet alleen voor de metro, maar ook grote buildings

Zuidelijk de rivier is vooral de Armeense wijk Jolfa het bezoeken waard. Ondanks dat in Isfahan maar enkele duizenden Armeniërs meer wonen, zijn er nog verscheidene Armeense kerken. De kerken zijn weinig opvallend met hun bakstenen koepels.
In de wijk zijn nog een aantal winkels met een opschrift in het Armeens.

Het voornaamste bouwwerk is de Vanq kathedraal. Zij werd korte tijd na de aankomst van de Armeniërs in Isfahan gebouwd. In 1663 was de bouw voltooid. De kathedraal draagt een koepel en de architectuur is beïnvloed door Perzische, Byzantijnse en Europese bouwwerken. De klokkentoren staat gescheiden van de kerk zelf.

boven het toegangspoortje is er een afbeelding van wat er achter dat poortje te zien is

de klokkentoren staat naast de kathedraal

de gang welke leidt naar de vrij kleine kerk is al een voorbode voor wat we zullen zien

de muren van de kerk zijn helemaal beschilderd met taferelen over de geschiedenis van de kerstening van Armenië door de heilige Gregorius de Verlichter. De heilige werd zelf ooit bekeerd door een koning. Volgens de legende genas de heilige later de koning van een zware ziekte

Bijna 3km zuidelijker bevindt zich de Armeense begraafplaats. Daar rijden we naartoe. Bij de toegang is er een bordje dat de begraafplaats enkel toegankelijk is voor Armeniërs.
gelukkig komt gelijktijdig een familie toe welke mag binnen rijden. Ik maak van de gelegenheid gebruik om mee naar binnen te wippen. De chef wordt erbij gehaald, een Armeniër welke geen problemen heeft met Engels. Ik vertel hem wat we hier komen zoeken, welke Armeense kerken we al bezochten, en ja, we mogen binnen en hij zal ons de graven tonen.

De begraafplaats bestaat al meer dan 500 jaar, alle graven zijn nog aanwezig. De oppervlakte is enorm groot, er zijn verschillende afdelingen.

een steen met een Vlaamse of Nederlandse tekst -help, ik heb geen kennis van het oud-Vlaams

Omdat er in Isfahan enkel een moslim begraafplaats is, worden hier niet alleen Armeense christenen begraven, maar ook mensen van elke godsdienst buiten de islam. Op mijn vraag vertelt de man dat er ook 1 Joodse man begraven is. Voor joden is er een begraafplaats op vele tientallen km buiten de stad.

graven ontcijferen is soms een hele klus

De Zwitserse christelijke uurwerkmaker Rudolf Stadler (1605-1637) was in dienst van sjah Abbas I. Hij vermoorde een inbreker in zijn huis. Als straf moest hij zich bekeren tot de islam, zo niet werd hij gedood. Hij verkoos als martelaar te sterven

net zoals overal hier op de begraafplaats, staan de stenen kisten met gesloten deksel op de grond, soms wat verzakt

Ernst Jacob Christoffel (1876-1955) was een Duitse evangelische priester die de Christelijke Blindenbeweging stichtte. Hij richtte instellingen op voor blinde kinderen, wezen, dove kinderen en kinderen met een fysische handicap, in Turkije en in Iran.

de tekst is er in het Duits, Farsi en Armeens

Een lijn van 7 graven behoren aan het gezin van de Duitser Ernst Höltzer (1835-1911). Hij had een telgrafie-opleiding gevolgd en kwam in dienst van een Brits bedrijf dat in Iran een telegraaflijn zou aanleggen. Höltzer trouwde met een Iraans Armeense vrouw. Ze hadden 5 kinderen, die echter allen stierven tijdens het leven van hun ouders.
Höltzer was ook fotograaf. Bij zijn pensionering heeft alle fotografische platen naar zijn familie in Duitsland gebracht, waar ze in de vergetelheid geraakten. Pas in 1969 zijn meer dan 1000 fotoplaten, verpakt in 5 houten kisten per toeval terug gevonden. Via via geraakten de foto’s ij het Iraanse cultuurministerie. Vele van deze foto’s zijn gebundeld.

Er is een Poolse afdeling, hier liggen 17 Poolse kinderen en 1 Poolse militair. Tijdens WO II werd een grote groep Poolse kinderen naar Isfahan gestuurd om terug aan te sterken na maanden Russische bezetting en ontbering. Sommige kinderen zijn in Isfahan gestorven en liggen op deze begraafplaats.

Hiermee krijgen we een beetje geschiedenis mee van enkele Europeanen welke in Isfahan verbleven en er stierven.

We blijven langs de zuidzijde van de rivier, richting oosten
Een wandeling door Takht-e Foulad begraafplaats is een wandeling door de geschiedenis voor mensen welke Farsi lezen en begrijpen, en de geschiedenis van Iran kennen. Momenteel bouwt men een nieuwe, moderne moskee.

voor we op de begraafplaats komen, zien we een mausoleum in een voortuin ….

net zoals alle bouwwerken in Iran, komt er eerst een stalen constructie, die wordt al dan niet in beton ingepakt, waarna de openingen opgevuld worden, meestal met stenen. Dat geldt ook voor deze moskee

Naast de doden uit de verschillende oorlogen, zijn er ook graven van mystici, dichters en theologen. De meesten liggen begraven gewoon onder een steen, enkelen hebben een mausoleum.

Er is ook een moskee met een mooie façade. De beste tijd om de begraafplaats te bezoeken is donderdag en vrijdag, het weekend in Iran. Dan zijn de verschillende mausolea open. Vele mausolea echter, hebben wat last van de tand des tijds.

mausoleum voor een vrouwelijke islamitische theologe, gestorven in 1983

niet ver daar vandaan het mausoleum voor een islamitische filosoof en theoloog, gestorven in 1783

sommige mausolea zijn erg groot

hier is de laatste rustplaats van een mysticus welke in 1367 stierf

ook hier is er water nodig, om de planten te onderhouden en om de (levende) geburen van water te voorzien; het gebouw past in de stijl van de mausolea

de bestaande moskee op de begraafplaats

de mirhab

niet alleen op de begraafplaats, ook in de stad komen we regelmatig een beeld tegen van één of andere filosoof, theoloog of wetenschapper uit lang vervlogen tijden

We steken de rivier terug over via een tweede, mooie brug.
De Khaju brug ligt bijna 2 km van de Si-o Se Pol brug, ze werd in de tijd van sjah Abbad II gebouwd, rond 1650. De brug telt 23 bogen, ze is 132m lang en 15m breed. De brug telt 2 verdiepingen. Ze werkte als een dam en had sluisdeuren onder de bogen.
Het paviljoen in het midden werd door de sjah en zijn gevolg gebruikt.
Aan beide zijden van de brug zijn er stenen leeuwen. Als het donker is reflecteren de ogen.

centraal het koninklijk paviljoen

langs de stroomafwaartse zijde van de brug, zijn er trappen zodat tijdens warme zomeravonden mensen hier afkoeling kunnen zoeken, in de tijd tenminste toen er nog water was ….

Dichtbij de noordelijke toegang tot de brug bevindt zich het kleine mausoleum van het Amerikaanse echtpaar Phyllis Ackerman en sir Arthur Upham Pope. Beiden deden enorme opzoekingen naar de Perzische kunstschatten. In 1939 kwam hun levenswerk in boekvorm uit, 6 banden, “A survey of Persian Art”. Isfahan was hun lievelingsstad, daarom kregen ze hier een mausoleum.

het mausoleum stelt niet veel voor, vergeleken met wat we al hebben gezien in Iran

Op de rotonde vlakbij zien we dit beeld, de betekenis ervan is niet uitgelegd

Op weg naar het noordelijk deel van het stadscentrum komen we langs het Museum voor Natuurwetenschappen. Hier zijn dagelijks meerdere schoolgroepen te zien.

1de kinderen hebben uitleg gekregen in het museum, nu moeten ze buiten alles verwerken, niet zoals wij kennen, zittend op een stoel. Ze hebben hun plastiek deken mee , trekken hun schoenen uit en zetten zich in kleermakerszit te werken. De juffen hebben hun eigen deken
Zoals te verwachten is het onderwijs strikt gescheiden wat betreft de klassamenstelling. Of dit zo voor de leerkrachten ook zo is, weten we niet

Noordelijk van het centrum ligt de Jame Moskee (Vrijdagsmoskee). Ze is sinds 2012 ingeschreven als Cultureel Werelderfgoed. Men vermoedt dat hier eerst een Vuurtempel zou gestaan hebben. De eerste moskee welke hier voorkwam was uit de 8^ste eeuw, tussen 908 en 932 werd ze uitgebreid. Later werden nog delen toegevoegd. In 1121 brandde ze uit, aangestoken op bevel. Elke dynastie voegde er zijn accenten aan toe tot het huidige uitzicht.
Het gebouw is maar beperkt open, we hebben geluk dat we rechtstreeks naar hier gekomen zijn zodat we nog een uur hebben voor sluitingstijd.

Na alle moskeeën welke we gezien hebben, is deze ook weer iets speciaals.

Tijdens de heropbouw van de moskee werd voor het eerst het type 4-iwans moskee toegepast, dit wil zeggen dat de zuilenzalen van elkaar gescheiden werden door een binnenpein, een stijl die bij de bouw van Sassaniden (224-642 n.C.) paleizen ook werd gebruikt.
We komen eerst terecht in een Seldsjoeken zuilenzaal (1038-1194 n.C.), de zuilen zijn soms rond, soms hoekig. Vele zuilen staan schuin, wat omver gevallen. Tussen de zuilen werden kleine koepels aangebracht, het bakstenenpatroon is verschillend.

dit beeld doet is denken aan de Mezquita in Cordoba (Spanje)

verschillende koepeltjes vertonen een opening bovenaan, wat een beetje licht voorziet in de zaal

sommige zuilen zijn versierd

de mooiste bloem in detail

De zuidelijke gebedszaal is 67m op 55m, er is toen een gevel voorgeplaats, de zuidelijke iwan.

de zaal is erg hoog

detail van bovenaan

de koepel heeft een diameter van 13m en steunt op 12 hoge en zware zuilen, een indrukwekkend beeld

ook de steunbalken bovenaan de zuilen zijn verierd

Tijdens de tweede helft van de 15^de eeuw is de gevel versierd geworden met minaretten. De stalactieten en de tegelversiering dateert ook uit deze tijd.

de zuidelijke iwan, met minaretten en tegels

de stalactieten

tegelversiering, enkele beelden

een van beide minaretten

in de daartegenover liggende iwan, zitten leerlingen te tekenen

Ook in het noordelijk deel van de moskee is er een zuilenzaal, naar het binnenplein toe is er de noordelijke iwan aangebouwd

noordelijke iwan

plafondversiering   

stalactieten

 de oude, noordelijke gebedszaal

de noordelijke zuilenzaal

zicht op de noordwestelijke hoek van de moskee in volle zonneschijn

De oostelijke iwan verbergt een medrese, een koranschool. Aar zijn echter grote bouw- en renovatiewerken aan de gang.

de gang die leidt tot de medrese is onderaan bekleed met marmer. Op de hoeken zijn er marmeren zuilen, van verschillende figuren voorzien

De westelijke iwan heeft geen verdere toegang, naast de iwan echter is de toegang tot de wintergebedsruimte, een relatief kleiner lokaal waar het in de winter warmer is omdat er geen directe toegang tot buiten is (via plafond of muren)

westelijke iwan

Er is ook nog een kleiner zaaltje met een van de mooiste mirhab in Iran

deze mirhab is door de Ilkanidevorst Oljeitu in 1310 besteld en ingebouwd in de moskee. De steen is helemaal fijn gebeeldhouwd

er bevinden zich hier ook twee preekstoelen in de letterlijke betekenis

overzicht van al het fraais in dit zaaltje

Dichtbij de moskee is er een bazaar die uitmondt op een groot en nieuw plein. Het lijkt een nabootsing te zijn van het grote plein centraal in de stad. Het Imam Ali plein hier wordt op vrijdag gebruikt voor het vrijdagsgebed

het nieuwe plein

In de joodse Jubareh wijk, ten oosten van de Jame moskee gelegen, zijn nog enkele actieve maar oude synagogen zoals de Kenisa-ye Molla Yaqob. Hier is een mooi bewerkte sarcofaag te zien.

de Grote Synagoge, niet te bezoeken

aan de staat van de gebouwen waarin de synagoges zich bevinden, te zien is de joodse gemeenschap arm. Net zoals voor andere godsdiensten mogen ook de joden hun erediensten bijwonen. De sarcofaag is nog in een goede toestand, we kunnen naar binnen kijken omdat de uur gebouwd is met openingen

Imamzadeh Harun-e Velayat is nog een meesterwerk in Isfahan. Het stamt uit de vroege Safawidische tijd, gebouwd in 1512, aan het oude Imamplein.
De mozaïek-tegelversiering hoort tot de mooiste in Perzië.

bij het binnenkomen zien we mooie muurschilderingen met menselijke figuren, Imam Ali en Imam Hoseyn, 2 belangrijke imams

sarkofaag met een nakomeling van Imam Musa

gevel met mooie tegelversiering

ook hier komen weer pauwen voor, in Iran worden ze als paradijsvogels aanzien

Een kleine kilometer verder maken we een omweg naar Imamzadeh Darb-e Imam, met zijn 2 koepels en tegels welke uit dezelfde tijd stammen van deze in de Blauwe Moskee van Tabriz

de beide koepels

de iwan

een detail

een stenen beeld, waarschijnlijk oud, en beschermd

De Seyed moskee is de laatste grote moskee uit het midden van de 19^de eeuw, de moskee is een typevoorbeeld voor de Kadjaren-moskee, gebouwd door eeninvloedrijke man. De bouw duurde van 1829 tot 1893.
Het gaat over een 4 iwans-moskee met een binnentuin van 50 x 58m. De noord- en zuidiwan zijn hoger, de oost- en westiwan lager gebouwd. Er zijn mooie houttralievensters.
Helaas staat het binnenplein vol met ijzerwerk voor tenten.

de tegels vormen het motief bloemen, met veel variatie

de koepel

Wanneer we aankomen staan over een gans parcours bloemenkransen met bloemen uit stof. Er gaan tientallen en tientallen mensen binnen en evenveel komen ook weer buiten. Even later vragen we aan 3 mannen in deftig pak wat er gebeurt. Ze vertellen dat ze hier zijn voor de ceremonie van een vriend. Blijkt dat die vriend een oudere man is, vorige week gestorven.

in België is bij een begrafenis alles paars en zwart en wordt er een baldakijn voorzien, hier zijn het nepbloemstukken in allerlei kleuren. Op de grond zien we nog tientallen bloemstukken leggen, ze worden vandaag niet gebruikt. Dichtbij de moskee zijn de bloemstukken echt.

meer dan 100m lang is het bebloemde pad, op elk stuk hangt een bordje met het bedrijf dat ze heeft geleverd

In de moskee zitten aan de ene zijde mannen, aan de andere zijde vrouwen, telkens aan een laag tafeltje bedekt met voedsel, drank en fruit.
De mensen die aan en af komen zetten zich niet, ze komen condoleren, praten en lachen wat en gaan weer weg.

We bekijken het deel van de moskee waar de ceremonie niet plaats vindt, we kunnen eenvoudig aan de buitenzijde van de bloemenkransen lopen.

’s Avonds nemen we plaats op de toeschouwerplaatsen bij een Zurkhaneh club.
Zurkhaneh was oorspronkelijk een recreatieve sportclub in een dorp of in een stadswijk. Mannen trainden hun spieren, in groepsverband.
Toen de Arabieren Iran hebben veroverd, waren zij de heerser en mochten Iraniërs geen wapens meer dragen, noch zich bezig houden met worstelen of vechten. De Zurkhaneh clubs mochten blijven. De sport in deze clubs echter evolueerde tot een vermomde gevechtssport.
Daarnaast bestond en bestaat een club uit mannen met een verschillende sociale en financiële achtergrond. In de club echter zijn ze gelijken.
Na de revolutie evolueerde de sport verder en werd de godsdienst een deel van Zurkhaneh.
Dagelijks wordt er getraind, behalve op vrijdag. Maar het gezelschap wisselt, mannen komen enkele malen per week. Zij doen opwarmingsoefeningen waarbij hun spierkracht getraind wordt, zij oefenen met houten knotsen-de knot stelt een zwaard voor, of met houten planken-de zware houten plank stelt een verdedigingsscherm voor, of met zware metalen bogen – die natuurlijk een boog voorstel, gebruikt om pijlen af te schieten.
Nu is een Zurkhaneh club een groep sportieve mannen, welke nog steeds geoefend zijn in gevechtssport, die een sociale functie hebben in de wijk of gemeente, mensen die het moeilijk hebben helpen ze, en mocht er een aanval komen, dan zijn zij de eerste verdediging.

er is een drummer aanwezig om al de oefeningen te begeleiden. Tegelijkertijd is de man ook spreker (wat hij zegt verstaan we niet)

deze sport wordt uitgevoerd met een Lederhosen, een lederen strak zittende broek. Op de broek staat een figuur.
Een veel gebruikt symbool in Iran is een gestileerde vorm van een cipres. Echter in tegenstelling tot de boom waar de top in het verlengde van de stam is, heeft de Iraanse cipres bovenaan een knik, het symbool voor nederigheid. De filosofie van de maatschappij is, hoe rijk of machtig je ook bent, je moet steeds nederig zijn en de anderen respecteren.
Dit symbool komt dus ook voor op de broek. Bij beginners tot een zeker niveau, is er één cipres te zien, bij gevorderden is er een dubbele cipres, in elkaar verweven

de oefeningen worden geleid en getoond door de man met zijn witte singlet. Hij lijkt rugproblemen te hebben …. tot we horen dat hij 105 jaar oud is!

bij de uitvoering van de oefeningen buigt hij het diepst door, zwaait hij het verst met de armen … . En niet alleen dat, op het einde spreekt hij ons aan in goed Engels ….

een van de oefeningen is razendsnel ronddraaien met gestrekte armen waarbij de sporters om beurt en op eigen niveau de oefening uitvoeren.
Ook dit heeft te maken met verdediging, met een zwaard in de handen, of zelfs zonder dat, krijgen tegenstanders het hard te verduren, hun hoofden worden afgemaaid

met dit groot soort houten kegels -die elk een zwaard voorstellen, worden oefeningen gedaan alsof de mannen een zwaard in de hand hebben. Ze vallen niet aan, ze maken bewegingen.
Het gewicht van de kegels varieert, de sporters startten met een klein gewicht -we zien iemand met kegels van 3kg, de eeuwling gebruikt kegels van 30kg het stuk. Het gewicht is vermeld op de kegels

na verloop van tijd, gaat de man naar de kleedkamer. Wat later is hij er terug in kostuum. Hij zet zich ook op de tribune, neemt zijn krans (soort paternoster) en beleeft de rest van de tijd alles mondeling mee? Hij wordt door al de mensen hier met eer behandeld, iedereen springt voor hem en helpt hem -hij blijkt niet zo goed te zien

naar het einde toe worden de zware metalen bogen van de muur gehaakt. Enkele mannen doen er oefeningen mee. Zo te zien zijn die bogen zwaar, zeer zwaar

Op het einde spreekt de voorzitter, het lijkt wel een cantus, of het aflezen van een litanie. Daarna draait iedereen zich richting Mekka en wordt er een lied gezongen. Het lied is in verband met de komst van de 12^de Imam (een soort verrijzenis) die dan vrede zal brengen over de wereld.
De moeite om zo een oefensessie bij te wonen.

Het badhuis-museum Ali Qoli Agha uit de 18^de eeuw werd onlangs gerenoveerd. Aan het openbare bad werd een klein privé badhuis aangebouwd. Beiden hebben een kleedruimte en een warmwater- en een koudwaterbad. Als uitzondering op de meeste badhuizen, is hier een groot zwembad voorzien. De muurschilderingen zijn deels uit de 20^ste eeuw. Wassen poppen stellen de verschillende activiteiten voor in het badhuis. Het mooiste zijn de vele overblijfselen van tegels en muurschilderingen

deze zaal was de openbare kleedkamer. Nu heeft men via wassen poppen een aantal activiteiten, buiten het baden, voorgesteld. Er zijn 7 kleedruimtes, onderverdeeld volgens de sociale status

de hoogste stand heeft een grotere ruimte en bediendes, iets van alle tijden

zurkhaneh-sport wordt hier ook afgebeeld

in de zaal met het grote zwembad zijn er vele dergelijke drinkwaterkraantjes

In de Alo Qoli Agha wijk lopen een aantal kanalen, die origineel water uit de rivier aftakten. Daarmee werden de vele planten voorzien van water, maar ook gezinnen tapten zuiver water (?) uit de rivier. Nu staan de meeste kanalen leeg

hier en daar zien we wat water staan, water dat via een leiding in het kanaal terecht komt

en dan plots een fontein ….

In het oosten van Isfahan staat de Ruhollah moskee. Deze moskee heeft wel een bijzondere geschiedenis. De architect ervan vond dat hij bij zijn pensionering een eigen moskee moest bouwen. In 1978 begon hij met de fundamenten. De moskee zou op traditionele wijze gebouwd worden, zonder staal of beton. Eerst werkte hij alleen, later met 2 tot 4 hulpkrachten. De bouwmaterialen kreeg hij grotendeels van schenkingen door privé personen.

Alle deuren blijken gesloten te zijn. Een man die voorbij komt belt lang aan zodat de bewoner komt openen en ons alles toont. Hij geeft uitleg in het Farsi, we denken het een en het ander te begrijpen. De man die aanbelde, komt ons elk nog een drankje brengen, hij kocht het in het winkeltje op de hoek.

Het is onvoorstelbaar dat iemand alleen zo een moskee met fijne mozaieken, met een 20x20m grote binnentuin, met een 28m hoog koepelgebouw, met 2 iwans, met een wintergebedszaal in de benedenverdieping, heeft kunnen realiseren.

ik vernoem de naam van de architect en bouwer, de gids toont dat in het gele vlak rechts boven aan, de naam van de architect vermeld is, in gestileerd Farsi, de linker bovenzijde is gewoon het spiegelbeeld

de wintergebedsruimte zit in de kelderverdieping

stalactieten bij de tegenoverliggende iwan

binnenzijde van de koepel

de mirhab

de deuren naar buiten hebben gekleurde glasramen

Het museum voor hedendaagse kunst is de laatste plek die we in Isfahan bezoeken.

een mooie tuin voorzien van zitstenen met een rood kussen

Eigenlijk is er weinig hedendaags te zien in deze nogal saaie tentoonstelling in al even saai aangeklede ruimtes.

in een land van koperslagers mogen kunstzinnige toepassingen niet ontbreken

Een zaal met kalligrafie heeft enkele mooie stukken waar naast letters ook fijne tekeningen aanwezig zijn.

Er is een zaal met karikaturen, waarschijnlijk de covers van een tijdschrift.

De grootste collectie bestaat uitfoto’s uit 1976, genomen uit een helikopter, van de Zwitserse luchtfotograaf Georg Gerster. Ze geven beelden van landschappen, opgravingen, dorpen … in Iran. De beelden werden in 1976 genomen. We zien dat heel veel in die tijd gerestaureerd is

De laatste zaal is ook gewijd aan fotografie, zeer donkere vlakken met een weinig structuur.
We blijven dan ook niet lang.

Verrassend hier