Reisverhaal «Sao Miguel, centraal»

Azoren | Portugal | 4 Reacties 18 Oktober 2025 - Laatste Aanpassing 23 Oktober 2025

7. Laatste verblijfplaats, Ponta Delgada,

We zijn terug in Ponta Delgada.

De eigenaar van ons laatste verblijf wil de beste van het eiland zijn…

een persoonlijke welkom

de living-keuken, waar letterlijk alles wat nodig zou kunnen zijn, te vinden is, inclusief voedsel en drank om de eerste dag(en) meer dan voldoende voorraad te hebben

één slaapkamer met 3 slaapplaatsen alles piekfijn in orde…

voor het bezoek aan het centrale gedeelte van het eiland, zowel noord als zuid, zijn we terug in de hoofdstad

Ook in Ponta Delgada hebben we nog niet alles ontdekt. Vandaag wandelen we in het Antono Borges park, een kleinere plantentuin dan deze waar we al waren.

Uit https://siaram.azores.gov.pt/patrimonio-cultural/jardins-dos-acores/jardim-antonio-borges/_texto.html

De Antonio Borges-tuin, gebouwd tussen 1858 en 1861, is een van de belangrijkste historische tuinen op het eiland São Miguel en vertegenwoordigt voor de geschiedenis van tuinen een erfgoedwaarde van het grootste belang in het regionale en nationale panorama. Een paradigmatisch voorbeeld van negentiende-eeuwse landschapsarchitectuur, zo direct beïnvloed door de Engelse landschapsschool en blijk gevend van het enorme enthousiasme voor botanisch verzamelen, de tuin van António Borges zoekt ook inspiratie in de stromingen van het pittoreske en het sublieme als een esthetisch model voor het creëren van gevarieerde en enigszins wilde scenario's. Sinds 1957 behoort het toe aan de gemeente Ponta Delgada en is het sindsdien een ruimte voor recreatie en vrije tijd, met openbare en gratis toegang.

een buste bij de ingang geeft een beeld van de verschijning van Antonio Borges

Het werd in het midden van de negentiende eeuw aangelegd als privétuin door António Borges da Câmara Medeiros (1812-1879), een rijk lid van de stedelijke elite van Ponta Delgada, die verantwoordelijk was voor de inrichting van de tuin. António Borges was een uitstekende tuinarchitect, maar ook een verzamelaar die zich toelegde op schilder- en meubelwerken, verzameld tijdens zijn lange Europese reizen. Het portret dat door zijn tijdgenoten is getekend, laat ons zien dat we een man zijn die hield van de luxe van het wereldse leven, tegelijkertijd gewend was aan het ruige werk van het platteland, aan de smaak voor het buitenleven, geïnteresseerd was in de vooruitgang van de landbouw en, vooral, in het aanplanten van uitgestrekte tuinen en parken, waaronder de tuin van Lombinha (de huidige Antonio Borges-tuin), naast andere uitgestrekte tuinen in Sete Cidades en Furnas.

net zoals in de andere tuinen in Ponta Delgada, lopen hier ook (kemp)hanen rond

er zijn nog weinig bloeiende planten

nog een rododendronbloem…

en een oude Ficus met heel wat plankwortels…

er is een natuurlijke vallei …

en de roze lelies, hun bloemen beginnen stilaan te verwelken

een vroegere wateropslagplaats..

een oude, erg dikke Araucaria (afkomstig van Australië)

en enkele bomen waarvan de bast afpelt zoals papier

Omdat we ondertussen het stratenplan van Ponta Delgada vrij goed kennen, kunnen we rondwandelen en de meer dan 10.000 stappen in de stad bereiken (naast de stappen op onze bezoeken).

niet ver van de zee, een monument voor de emigranten, vele inwoners hebben betere oorden opgezocht om de armoede van de Azoren te ontvluchten …

De Gruta Carvao bevindt zich in het westelijk deel van de stad Ponta Delgada. Letterlijk vertaalt betekent de naam ‘steenkoolgrot’, er is echter geen poedertje steenkool te vinden. Waarschijnlijk is de naam gegeven voordat mensen wisten wat de grot was. Vroeger had de grot, die niet diep onder de grond ligt, een opening, waarin mensen al hun vuil en afval dumpten. Men vond hier alles, gaande van bouwafval over oud-electro over groot huisafval, tot de kleinste papiertjes.

de toegang tot de grot is via een kleine ruimte waar o.a. de tickets verkocht worden

Voordat de grot geopend werd, is alle afval naar buiten gebracht én is uiteraard, de opening gesloten.

De grot is een lavagrot.

ongeveer 10.000 jaar geleden was hier in de buurt een vulkaanuitbarsting, de vulkaan opende richting zee en de lava vloeide (traag) naar beneden, richting zee dus

door contact met de buitenlucht, water, zuurstof, … stolde de buitenzijde van de lavastroom. Binnenin bleef de lava vloeibaar verder naar beneden stromen

de vulkaan hield op te spuwen, er stroomde geen lava meer en er ontstond een soort tunnel, een grot

Wanneer lava in contact komt met zeewater, stolt ze direct van vergroot ze het landoppervlak

Deze lavatunnel of lavagrot is ondertussen hier en daar ingevallen zodat de ganse weg niet meer open is. 800m tunnel is nog toegankelijk (of eerder te doorkruipen) door speleologen. Een klein deel, 30m, is nu toegankelijk voor bezoekers. Volgens geschriften uit de 16^de eeuw zou de tunnel langer geweest zijn (tot 5 km) , maar echte duidelijkheid heeft men hierover niet. Nu kent men van deze tunnel ongeveer 1650m lengte. Er zijn op Sao Miguel, maar ook op de andere eilanden, nog dergelijke tunnels, Enkel deze is open voor bezoekers.

op een paneel zien we hoe de tunnel, de grot hier, gestructureerd is, de opening naar boven is nog goed zichtbaar

Gelukkig zijn we op een regendag, vroeg bij de grot, een half uur later is er geen plaats meer voor bezoek dezelfde dag. We moeten nog een uurtje wachten voor wij mee kunnen, een groep van ongeveer 15 personen.

de gids is een geoloog, de jonge man geeft een schitterende, enthousiaste en geëngageerde uitleg.

voor we afdalen krijgt ieder een helm, de lavapunten zijn immers nog steeds vlijmscherp

in een eerste tunnel zien we boven, door een opening in het dak van de tunnel, nog een tweede, minder hoge tunnel

De lava stroomde immers niet permanent, na elke uitbarsting was er een lavastroom, meestal door dezelfde tunnel(s)

de bodem bestaat uit Ah-ah-lava

In de geologie zijn alle begrippen over vulkanologie afkomstig van de vulkanen op Hawaï, de eerste bestudeerde vulkanen

Ah-ah-lava heeft niets te maken met een lach, wel met de pijn die de eerste onderzoekers ondervonden door blootsvoets op de scherpe punten te stappen

de wanden van de tunnel zijn niet glad als buizen. Doordat er meermaals een stroom lava doorkwam, ziet men structuur in de wand, zoals legplanken in een kast

het plafond is evenmin glad, het vertoont kleine uitsteeksel die de richting tonen waarin de vloeibare lava stroomde (natuurlijk van boven naar beneden, richting zee)

op de lavawanden ziet men meerdere kleuren, meestal afkomstig van ijzeroxiden, die in grote hoeveelheid in de lava voorkwamen (net zoals in de fumarolen)

de oppervlakte van de basaltstenen (meest voorkomend vulkanisch gesteente hier) heeft dikwijls nog een dun glanzend laagje lavaglas (een obsidiaanachtige structuur),een andere samenstelling en het uitzicht van glas

verboden om hier aan te komen, zodat de natuurlijke structuur bewaard blijft

in een ander deel van de tunnel (enkel meter van de voorgaande) zijn weer andere structuren in de wanden te zien

op de wanden zijn hier en daar bacteriënkolonies te zien, ze zijn er gekomen door de ademhaling van bezoekers. Dieper in tunnels, waar enkel wetenschappers komen, zijn endemische bacteriënsoorten ontdekt, meestal ook van het type Archaea, uitleg daarvan kregen we in het microbiologisch centrum in Furnas.

Men onderzoekt of deze endemische bacteriën mogelijk van nut zouden kunnen zijn voor nieuwe antibiotica.

Dieper hier in de tunnel, waar de speleologen komen, zijn er ook insecten te vinden, zoals miljoenpoten, ….

door de eerste onderzoekers werd hier en daar ingegrepen in de structuur van de tunnel, waardoor een gedeelte van het plafond is ingevallen. Daardoor is het hier iets gemakkelijker stappen, omdat de scherpe delen van de lava zijn opgevuld met stof en stenen door de instorting

hier kunnen we nog wat verder in de tunnel kijken, door de menselijke activiteit die instortingen veroorzaakten, is de tunnel hier ondiep

en zoals overal zoekt men gelijkenissen, hier stelt de lava de kop van een T. Rex voor..

en hier zou een tong achter zitten

hier en daar is ook de zijwand gebroken..

Hier ligt de tunnel weinig meter onder het aardoppervlak. Om de tunnel te beschermen mag er in het gebied erboven, niet gebouwd worden, enkel weiden en koeien zijn toegelaten, geen zware machines, …niets dat de tunnel zou doen instorten

nog een laatste blik in de tunnel..

bijna terug boven in het gebouw, is er nog een kleine tentoonstelling met enkele verschillende types vulkanisch gesteente

Wanneer we buiten komen schijnt de zon weer, beperkt tot enkele uurtjes.
Naast de grot is er een restaurant met vooral vis. Het heeft ons gesmaakt ….

En een ijsje, het beste van de stad

We bezoeken zowel de centrale noord- als zuidkust van Sao Miguel. De plaats die we bezoeken hangt af van het weer. We draaien ons wel meermaals omdat we pas onderweg zien of het beter is in het noorden, dan wel in het zuiden, hoewel de afstand maar ongeveer 20km is.

Kaart Centraal-Noord met de plaatsen die we bezoeken

Capelas, aan de noordkust van Sao Miguel, bezochten we kort 2 weken geleden, toen we het westen van het eiland bezochten.

Nu keren we terug voor een wel erg speciaal museum, Oficina-Museu.
Een schoolmeester op pensioen (1994) begon allerlei spullen, winkels, …. te verzamelen. Hij maakte van zijn boerderij een winkelstraat, waar al de zaken terecht kwamen.

een krantenknipsel waar de man nog als schoolmeester te zien is

de inkom, al deels een straat

er zit niets onder het stof … alleen al het onderhoud vraagt tijd…

Bezoekers moeten aanbellen, de vrouw van de man komt de poort openen en ze vertelt in het kort iets over de kunstwerkjes die er te zien zijn.

de bloemblaadjes bestaan uit gedroogde look- en ajuinomhulsels

en hier zijn de bloemblaadjes schubben van vis

hortensia’s gemaakt van schubben van verschillende vissoorten

Nadien volgen we de ‘winkelstraten’. Ongelooflijk wat die man verzamelt heeft op zijn eentje, gebouwd en geïnstalleerd heeft. Hij financierde ook alles zelf.

uit de oude cinema, 2 filmprojectietoestellen

We beginnen aan de winkelstraat

de schoenmaker

de buurman heeft een drukkerij

een indoor shopping center ….

veel verbeelding is er niet nodig… de man heeft er voor gezorgd dat het allemaal echt lijkt… alleen er zijn geen levende winkeliers of ambachtslui

een antiquair …

oude winkels waar de verkoop ophield, zijn volledig naar hier over gebracht

… in vele landen kunnen we nog steeds een stoffenwinkel zoals deze zien

muziek en radio’s

bij de fotograaf

wellicht heeft de man nog in deze klas les gegeven

wellicht herinneren vele van ons zich nog de wandplaten….

geen bib, wel de voorloper van De Slegte, een tweede hands boekenshop

een wijnbedrijf, annex een alcoholdestillerij

geen chemisch labo…

… wel een medisch laboratorium

een speelgoedwinkel/rommelwinkel

de kruidenier

een apotheek

en de zaak waar niemand graag binnen ging, de tandartspraktijk

de kleermaker

Er zijn nog meer winkels/zaken, hier de voornaamste opgesomd

Er worden hier figuurtjes in klei gemaakt en geschilderd. Daarna worden ze in een display tentoongesteld

de vormen waarin de figuurtjes geperst worden, waarna ze gedroogd worden en uit de vorm gehaald

daarna worden ze geverfd, soms allemaal gelijk, soms verschillend

Op het einde van het bezoek is er een winkeltje waar o.a. de figuurtjes verkocht worden, naast andere handarbeid

Nu is de man oud, er is vandaag nog een dame van de universiteit in gesprek met hem, maar veel zal ze niet opgestoken hebben. Hij praat nog zeer moeilijk en stil en erg oppervlakkig.
We mogen op het einde nog een foto van de man nemen…

We rijden nadien verder min of meer langs de kust, richting oosten. Op de gps is er een punt dat genoemd wordt ‘view tot he past’, de moeite om er heen te rijden

Het dorpje Fenais da Luz, vooral langs de straatjes richting (hoog boven) de zee, is er een waar de tijd is stil blijven staan. We rijden verder tot er een grote slagboom de weg verspert, en er een bord aanduidt dat er gevaar is om in het water te vallen.

Dus we gaan te voet verder, tussen enkele lokale buien door. Het uitzicht bij de zee is mooi, er liggen verschillende rotsen voor de kust, ze zijn bewoond door vogels.

enkele pikzwarte runderen steken schril af tegen de lucht

basaltrotsen voor de kust

dit lijkt ons een ander gesteente? Zandsteen? …

nergens info te vinden over de geologie van dit gebied…

kijken we verder richting oosten, zien we, heel klein, op de hoogte de kapel van Petrus, en nog verder aan de horizont zien we mensen op de hoge klif (50m hoog) bewegen

We rijden verder naar het dorp Rabo de Peixe, vertaald Vissenstaart. Het dorp leeft vooral van de visserij en de landbouw, een zeer belangrijke werkgever is de tonijnfabriek, Cofaco dat hier in 1994 een bedrijf oprichtte. Maar blijkbaar heerst hier visstank en wordt er afval geloosd in de oceaan…. economie en ecologie, dikwijls tegenstrijdig …

vanop het plein zien we beneden de vissershaven. Vele bootjes liggen aan land, waarschijnlijk zijn er een aantal op zee voor de tonijnvangst

De tweede grootste plaats op Sao Miguel is Ribeira Grande (letterlijk ‘Grote Beek’). Het dorp is vrij groot, ongeveer een kwart van de oppervlakte van Sao Miguel, ook de bergen inlands behoren er toe. Net zoals andere steden/gemeentes is de stad ook hier onderverdeeld in wat men hier ‘parochies’ noemt, zoals Maia waar we verbleven.
Wij bezoeken nu het centrum

Al vrij vroeg werd het gebied bewoond (einde 15^de eeuw) , de mensen werden aangetrokken door de rivier die hier in zee stroomt. Er stonden heel wat graanmolens, die zijn nu allemaal verdwenen.
Later kwamen immigranten uit Frankrijk toe, die weefgetouwen en technieken meebrachten om o.a jutte te weven. De lakenindustrie bracht een sterke bloei van de stad mee.

Er staan nog heel wat grote gebouwen die de welvaart van weleer weergeven, sommige nog mooi onderhouden, anderen zijn bijna een ruïne.

het stadstheater

net zoals in vele parochies, muziek (en sport)

helemaal met tegels versierd

of met smeedijzeren balkons

Het stadje telt een aantal kerken, de meeste zijn gesloten, dus enkel een foto van buiten.

men ‘moet’ naar de kerk opkijken …

ooit een kerk of een klooster, nu een Franciskanermuseum

kerk van de Heilige geest, overdreven versierd aan de smalle buitenzijde…

maar, naar normen van het eiland, vrij eenvoudig binnenin

We starten onze wandeling dichtbij het stadsplein, waar we een goede parking vinden

op het centrale plein, nog nat van de regen deze nacht, staat het gemeentehuis

vlak ernaast, maar een eind lager gelegen, bevindt zich de stadstuin, rond de rivier Ribeira Grande

de stadstuin

onder een brug valt de rivier in een kleine waterval

helemaal tegen de zon, maar toch mogelijk om het deel van de rivier boven de waterval te fotograferen

We wandelen wat stroomafwaarts de rivier

richting oceaan is er de voorlaatste brug die de rivier overspant, een brug gebouwd rond 1890, met 8 bogen

Ribeira Grande heeft 2 stranden. Dit is het grootste strand, maar de zee is er niet veilig wegens onderliggende stromingen

vanaf dit strand is er een soort promenade gebouwd, richting noorden

wat verder noordelijk mondt de rivier in de oceaan uit

nog verder zien we een zwembadcomplex, net boven de zee

Er is hier een restaurant, dat goed gequoteerd is, dus we eten er ’s middags lokale, verse vis

enkele lokale mensen komen er om even in het water te zwemmen, te spelen, of ze zitten op het strand een babbel te houden. Hier en daar een zonneklopper …

voorbij dit complex en het lokale strand, is het weer gevaarlijk om in zee te gaan

we wandelen nog verder, tussen de grote magmarotsblokken en de promenade, is er lokale vegetatie, aangepast aan de zoute lucht

op het noordelijke uitsteekpunt bevindt zich een mirador, hier vertrekt een wandeling van bijna 14 km min of meer langs de kust, maar wel een eind er boven….

het gemeentelijk, centrale plein, met de onvermijdelijke kiosk

omringd door nog mooi bloeiende strelitzia’s

nee, geen aardbeving....

terug op het hoofdplein, waar bomen uit IJzerhout (meerdere boomsoorten hebben deze Nederlandse naam) voor schaduw zorgen

Ribeira Grande telt 5 musea, waarvan we er 4 bezoeken, goed voor een grijze dag (gelukkig geen regen)

Museu de Emigraçao Açoriana, het museum dat een heel goed beeld geeft over de emigratie van de Azorianen sinds vele eeuwen.

Het gebouw, waar het museum in gehuisvest is, was tussen 1880 en 1990 de lokale vismarkt.

de stenen werkvlakken, de wateraanvoer, de goten en de afvoer in het midden zijn nog duidelijk aanwezig

Sinds 2005 is het gebouw het museum van de emigratie.

Als inleiding:
Sinds de ontdekking van de Azoren door de Portugezen trachtte Lissabon om hier zo veel mogelijk inwoners te krijgen om de eilanden te verdedigen tegen de Spanjaarden, tegen zeerovers en tegen piraten. Maar de aantrekking op de Portugezen was niet altijd erg groot, ook andere nationaliteiten werden aangemoedigd om naar de Azoren te migreren. Vanaf 1460 kwamen vooral katholieke Vlamingen naar de Azoren, aangetrokken door de textielhandel. Een hele tijd werden de Azoren zelfs de ‘Vlaamse eilanden’ genoemd, ze bleven echter onder Portugees bestuur.
Op het eiland Sao Jorge is de ‘Vlaamse kaas’ nog bekend, verder zijn er nu geen sporen meer van Vlamingen. Hun familienamen werden gauw omgezet in het Portugees

En nu naar het museum

Gedurende de eerste eeuwen van bewoning was de grond in handen van enkele families, die het ‘goed’ deden met de Portugese koningen, en daardoor land kregen. De anderen moesten pacht betalen om op de grond te mogen wonen, om te werken, voor alles….. Ze waren arm en bleven zeer arm, bijna alles moesten ze afgeven….

Ze zochten of dachten eraan om hun geluk elders te beproeven …

Vulkanische activiteiten verwoestten hele dorpen op verschillende eilanden. Mensen zagen het niet meer zitten om te blijven…. een tweede reden voor emigratie

alles werd verwoest, het weinige dat mensen bezaten was weg …

Wie bleef werd regelmatig door piraten en zeerovers overvallen, mensen voelden zich helemaal niet meer veilig …. Emigreren leek een oplossing

Tussen 1961 en 1974 was Portugal in oorlog met de overzeese gebieden, vooral in Afrika (Angola, Mozambique en Guinée-Buissau. Het was de tijd dat dictator Salazar met ijzeren hand regeerde. Duizenden Portugese mannen werden opgeroepen om in die landen te gaan vechten. Dus waarom niet vluchten/emigreren naar betere oorden om de zonen te beschermen?

Tot het midden van de 20^ste eeuw waren de meeste Azorianen straatarm, hun leven bestond uit overleven … . Hun maaltijden bestond uit soep, zonder vlees of vis, en met tarwe of maïsbrood. Dat was het ….
Ondertussen kwam er regelmatig nieuws van de uitgeweken familie, zij hadden alles waar men in de Azoren nog niet eens het bestaan van afwist… Waarom ook niet naar die verre oorden trekken…?

koffers pakken met de karige bezittingen, genoeg geld verzamelen voor een ticket

meestal ging enkel de man, vrouwen kinderen kwamen pas na als het wat beter ging, als de man voor hen een ticket kon kopen

Tijdens de 20^ste eeuw kregen vele Azorianen op de Azoren, ‘saccas de America’, volgestouwd met zaken die hier schaars waren of die helemaal onbekend waren

deze geschenken hadden meerdere gevolgen op de Azoren, enerzijds werden er onbekende woorden ingeburgerd zoals Chewing gum, candies, overalls, sweaters, anderzijds twijfelden meerdere mensen emigreren of blijven...

Al deze zaken zorgden voor emoties, enerzijds de drang naar een beter leven, maar anderzijds de schrik van het onbekende en de vraag of het hen werkelijk zou lukken om een beter leven te leiden…
Al die emoties kwamen ten top, bittere momenten waren het … op de vooravond van vertrek. Wanneer grote delen van een dorp vertrokken werd er door de blijvers gebeden en gehoopt dat alles goed zou gaan

de laatste ‘goede dag’ , misschien voor eeuwig en altijd….

Inderdaad, de geschiedenis, het geheugen en de identiteit van het Azoriaanse volk worden gevormd door saudade, het verlangen dat wordt gevoeld door degenen die vertrokken om een betere toekomst na te streven, en door degenen die achterbleven om hun eenvoudige leven voort te zetten.

Vele Azorianen waren bedreven in kabeljauw- en walvisvangst, ze waren soms gegeerd in hun nieuwe land voor dezelfde job. Velen echter verdronken met man en muis tijdens de gevaarlijke visserij voor de kusten van Canada en Groenland. Een deel van de overblijvenden verlieten het schip en vestigden zich in Canada.

De vroegste Azorianen in de VS kwamen er tussen de 17^de en de 19^de eeuw. Schepen die vanuit Portugal de overtocht deden naar de VS legden nog aan op de Azoren, voor voedsel en om eventuele schade te herstellen. Walvisvangers werden dan mee aan boord genomen. Later echter gingen ook andere Azorianen illegaal, stiekem aan boord, dit vooral na 1750…

gedurende de 19^de eeuw kwamen er verschillende reguliere overtochten van de Azoren naar de VS, waarvoor reguliere tickets verkocht werden. Het waren zeilschepen en de overtocht duurde 35 dagen (vanaf de Azoren!)

Later kwamen er stoomschepen, ze waren veiliger en sneller. Tussen 1920 en 1971 waren er regelmatige verbindingen van de Azoren en Boston of New York. Maar ook met Italiaanse, Franse en Engelse schepen werd er vanuit de Azoren ge-immigreerd in de VS

Na 1953 was er een Italiaanse rederij die duizenden Azorianen verscheepten naar Canada.

Tijdens de 20^ste eeuw kwamen er enkele vliegveldjes op de Azoren, ze werden door het Amerikaanse leger gebruikt. In 1939 kwam er in het noorden van Sao Miguel een start/landingsbaan, voor het Amerikaanse leger. Hier ontstond in 1947 de Azoriaanse luchtvaartmaatschappij SATA. Ook op andere eilanden kwamen vliegveldjes.
Nu zijn er regelmatige verbindingen tussen de VS en de Azoren, uitgevoerd door SATA.
Emigratie kon en kan zo sneller.

Tussen de 16^de en de 18^de eeuw, probeerde Portugal heel wat families uit de Azoren naar Brazilië te krijgen. Er werd hun geld, land en een jobcontract aangeboden. Vele jonge mensen vertrokken toen.

Brazilië is een enorm land, het moest bevolkt worden, verdedigd worden, … dus nood aan jonge mensen….

Tussen 1615 en 1850 werden in Brazilië heel wat verdedigingsforten gebouwd, Azorianen werden aangetrokken door de (onbekende) producten die met de schepen vanuit Brazilië naar Portugal vervoerd werden, exotische producten zoals suiker, visolien honing, hout, katoen en rijst.

Anderzijds werden jonge Portugese (en Azoriaanse) gevangenen verscheept naar Brazilië om er militaire dienst de doen en de forten te bemannen en te verdedigen.

de zeeroute van Portugal via de Azoren naar Brazilië

Na de afschaffing van de slavernij, was er een tekort aan goedkope werkkrachten in Brazilië. Portugezen en Azorianen werden op schepen gelokt, kregen een dubieus arbeidscontract en konden de schepen niet meer verlaten… een nieuwe soort slavernij was geboren, de ‘witte slavernij’… . De Azorianen die er op deze manier werden ingeluisd konden enkel de slavernij verlaten wanneer ze alle kosten (overtocht, voedsel, woning, ..) hadden terug betaald …. ; De Azorianen bleven zo in handen van de mensensmokkelaars (wat is het verschil met het heden?)

Er valt nog veel te lezen … nog dit

Emigratie gebeurde/gebeurt vooral naar de VS, maar ook naar Canada, Bermuda (ligt op de vaarweg tussen de Cariben en Portugal), Hawai (hier werd op walvis gejaagd, een job waarvoor Azorianen werden aangetrokken), Argentinië (werd aangedaan tijdens de periode van de Goudkoorts, Angola (de eigenaar van ons verblijf is daar geboren, maar bij de onafhankelijkheid is elke Portugees zonder iets in allerijl moeten vertrekken), Curaçau, Venezuela, Dominicaanse republiek. Al deze landen en eilanden in veel mindere mate

Tijd voor het tweede museum, totaal anders, maar boeiend en mooi.

Ooit was hier een medische alcoholfabriek, het was een tijdje een militaire kazerne en hier werden ooit tabaksbladeren gedroogd, er is nog veel onbekend over het oorspronkelijke gebouw

het originele gebouw heeft een hoge schouw, belangrijk voor de alcohol destillatie, en voor de ovens om tabaksbladeren te drogen

Tussen 2007 en 2014 werd het gebouw uitgebreid met een donkere betonnen constructie met het doel een Kunstcentrum te bouwen

de voorgevel

heel strak

foto https://arquipelagocentrodeartes.azores.gov.pt/en/arquipelago-2/centro-de-artes/

ARQUIPÉLAGO ontpopt zich als een transdisciplinair artistiek project met als ambitie de creatie, productie en verspreiding van hedendaagse kunst. De diversiteit komt tot uiting in verschillende artistieke disciplines: beeldende kunst, podiumkunsten, multimedia, film, muziek, architectuur, design, illustratie, literatuur en mode. Het is gecreëerd als een dynamische kern van artistieke en culturele manifestaties en heeft tot doel de Azoren-archipel op het trans-Atlantische pad van uitwisseling van mensen, ontmoetingen en culturen te plaatsen.

Op deze manier richt ARQUIPÉLAGO – CONTEMPORARY ARTS CENTRE zich op een politieke, economische, sociale en culturele realiteit die nieuwe behoeften en eisen genereert op het gebied van artistieke creatie en productie, en die ons allemaal duidelijk maakt dat veranderlijkheid, transformatie, transversaliteit en ontwikkeling onbetwistbare pijlers zijn van de hedendaagse samenleving.

Door zijn ligging in het midden van de Atlantische Oceaan speelt ARQUIPÉLAGO, samen met zijn verschillende lokale, nationale en internationale partners, een fundamentele rol in de consolidatie van een lokale culturele/artistieke identiteit, ontworpen op wereldschaal. Deze artistieke apparatuur is bedoeld om de negen eilanden te betrekken, een verwijzing te creëren naar de culturele eenheid van de Azoren en de participatie van de gemeenschap te activeren.

In februari maakte de Europese Commissie de lijst bekend van 40 kandidaten die waren geselecteerd voor de Mies van der Rohe European Union Prize for Contemporary Architecture 2015. Het Arquipélago – Contemporary Arts Centre maakte deel uit van de lijst van werken die door de jury werden gekozen, van wat wordt beschouwd als de belangrijkste Europese prijs voor architectuur. Het Arquipélago – Centrum voor Hedendaagse Kunst is een architectonisch en artistiek object, dat zich voordoet als een cultureel icoon van de Azoren en een essentiële plaats inneemt in de internationale culturele en architecturale route.
(tekst vanaf de foto https://www.ribeiragrande.pt/geo/centro-de-artes-contemporaneas-arquipelago/)

Momenteel is hier een tentoonstelling over de Madeira kunstenares, Lourdes Castro

de eerste zaal

een andere zaal

Lourdes Castro werd eind 1930 geboren in Funchal (Madeira).

haar beginwerken o.a. vrouwenhoofden…

…

en abstracte kunst

Vanaf 1964 veranderde haar werken totaal. Ze gebruikte plexiglas, schaduwen en speelde met verschillende materialen

Tijdens de zomer van 1972, ze was toen op vakantie in Funchal, produceerde ze het ‘Groot Herbarium van de Schaduwen’ waarin ze de schaduw van ongeveer 100 planten weergaf. Dit door de plant in de zon te zetten met als achtergrond heliografisch papier (papier dat geactiveerd is voor zonlicht)

Ondertussen, in haar continu zoeken naar nieuwe materialen en technieken, maakt ze een set ‘schaduwen’ op lakens of groot papier.

kleurrijk. Er is ook een groot doek volledig wit, met de Queen. Haar schaduw is niet te zien, alles blijft wit

ook op ceramiek kwamen schaduwen

Lourdes Castro stierf op 92-jarige leeftijd (2022) in Funchal (Madeira)

Daarna dalen we af in de kelders van het gebouw, heel goed bruikbaar voor allerlei tentoonstellingen

allerlei lappen stof gedrapeerd rond de sterke steunpalen van de kelder

een deur die ophangt….

Aan een van de huizen in de stad zien we wat emigranten naar Amerika meebrengen

Het derde museum is ook weer iets speciaals, Casa do Arcano, huis van het geheim

In de jaren 1770-1780 was er een rijke familie in Ribeira Grande. Ze hadden echter zoveel kinderen, en vooral meisjes, dat het voor een van de jongste dochters niet meer mogelijk was om ze uit te huwen. De bruidsschat zou te groot zijn. Dus … in het klooster, tegen wil en dank, maar al snel deed de non wat van haar gevraagd werd. In 1800 was ze ingetreden bij de Clarissen, zij Margareda Isabel Narcisa.

Naast allerlei kloosterverplichtingen (ze was een rijke non, dus die verplichtingen waren wat minder zwaar), gaf ze catechese les en was ze erg creatief.

Mensen waren toen ongeletterd, en Margareda stelde het oude en het nieuwe testament voor met zelfgemaakte beeldjes en omkadering uit allerlei natuurlijke materialen waaronder klei, rijstmeel, kurk, stukjes glas en stof, …

In 1832 besloot de koning dat er geen kloosters meer mochten bestaan, Margareda en haar zus woonden vanaf dan in een huis. De non bleef beeldjes maken, maar het hoe en waarom, dat ze ooit op papier had gezet, heeft ze tijdens haar (waanzinnige/verwarde) jaren verbrand.

in een film zien we een figuur die de non voorstelt, en die de figuurtjes maakt en kleurt

Nu staat er in het gebouw een grote kast, waarin al de verschillende taferelen opgesteld staan, in totaal zijn er 3972 figuren…. Een modern poppenhuis avant-la-lettre.

de grote kast met al de taferelen uit de bijbel

enkele taferelen, moeilijk om te fotograferen door het glas, de schaduwen en het invallende licht

Het laatste museum is het gemeentelijk museum, het herbergt een collectie oude ambachten en nog wat azulejos

een oude apotheek

een oude drukkerij, waar werken met de loden letters en de inkt, gezondheidsschade veroorzaakte

wijnbedrijf. Komt praktisch niet meer voor op Sao Miguel, wel op Picos

achter enkele panelen zien we een opstapeling van azulejos

een soort abo

typisch aardewerk van Sao Miguel

zelfs een kapel

een modiste die hoeden voor dames maakte

een huisweverij

en een schoenmakerij

Bedoeling van al de musea die we al zagen (behalve het kunstmuseum) is om het verleden levendig te houden.

onderweg nog de verkoopplaats van een alcoholfabriek

vooral gemaakt uit suikerriet, vroeger (en misschien nu ook nog) vooral uit zoete aardappelen

Kaart Centraal-Zuid met de plaatsen die we bezoeken 

Ten oosten van Ponta Delgada volgen we de kustweg.

Ten westen van Lagoa is er het Observatorio Vulcanologico e Geotermico, het observatiecentrum voor vulkanen, aardbevingen, aardwarmte en de omgeving van de Azoren.

Het gebouw ligt op het einde van een weg, net zo ver boven de zeespiegel.

mooi te zien dat het eiland bestaat uit lava, dat vanaf de vulkanen tot in de zee is gestroomd.

Lava is hier gestold aan de lucht, het gesteente kreeg de naam basalt, het uitvloeiingsgesteente dat tamelijk veel ijzer en magnesium bevat en ongeveer de helft kiezel (dit is zuiver zand)

Er zijn 3 gegidste bezoeken tijdens de namiddag. We komen er een eerste maal, gesloten omdat de wetenschappers op excursie zijn.

Dan maar een volgende keer

We wandelen nog even verder tot bij de oceaan, het water spat dikwijls hoog op tegen de basaltstenen

dichtbij zien we hoge silo’s

Terug naar het vulkanologisch centrum.

Gisteren maar één rondleiding, wij kwamen voor de tweede…. Vandaag (woensdag) zijn we mee, de laatste rondleiding voor deze week.

Het gezelschap spreekt Portugees, Spaans, Duits, Vlaams en Frans. De gidse spreekt het langste deel van de tijd Portugees, deels om extra uitleg te geven aan een geïnteresseerd kind, daarna vertelt ze min of meer hetzelfde in het Engels.

Het eerste deel gaat over de plaats waar de Azoren gelegen zijn

het aardoppervlak met de verschillende aardplaten

de pijlen duiden aan dat de Afrikaanse en de Amerikaanse aardplaten uit elkaar gedreven worden. Dit zorgt voor instabiliteit, aardbevingen en vulkanisme ongeveer centraal in de Atlantische Oceaan. Daarboven is de plaats van de Azoren omcirkeld, gelegen op 3 aardplaten die ten opzichte van elkaar bewegen, waardoor op die plaats verstoring nog groter is

de verschillende vulkanen en fasen met tijdstip van ontstaan, die het eiland Sao Miguel hebben gevormd

diepte- en hoogteweergaven van de (zee)bodem in de buurt van de Azoren. Merk op dat ten westen en ten oosten van Sao Miguel de zeebodem zeer diep is

We wandelen door een nagemaakte vulkaantunnel

hier horen we het grommende geluid dat bij een uitbarsting zou te horen zijn, maar dan 200x minder sterk

Daarna legt de gidse ons de vier types vulkanen uit, de benaming van de types verwijst steeds naar de eerste plaats waar de uitbarsting (van dat type) gebeurde en volledig onderzocht is

*Het eerste type, Kilaeua genoemd naar de vulkaan op Hawaï (die onlangs weer is uitgebarsten). Kilaeua is Hawaïaans en betekent ‘spuwen’ of ‘veel verspreiden’.
Dit type vulkaan spuwt zijn lava heel hoog in de lucht als een fontein. Er worden weinig gassen uitgestoten doordat de gassen door verschillende spleten het magma kunnen verlaten.
Doordat de lava dun en heet is en heel langzaam afkoelt, kunnen de lavastromen lange afstanden afleggen. Hierdoor hoopt vulkanisch materiaal zich niet telkens vlak bij de krater op. Na talloze uitbarstingen ontstaat er een brede berg met flauwe hellingen, die veel lijkt op een schild. Daarom de naam schildvulkaan. Schildvulkanen ontstaan op plaatsen waar de aardkorst erg dun is, bij zogenaamde hotspots.

*Het tweede type, Stromboli genoemd naar de vulkaan op Sicilië (die ook regelmatig uitbarst) is een veel voorkomend type. Deze vulkanen zijn opgebouwd uit gestolde lava afgewisseld met lagen pyroclastisch materiaal (zoals as en stenen). Dit type wordt ook stratovulkaan genoemd.
Er zijn regelmatig kleine uitbarstingen. Hierbij wordt de lava veel minder hoog opgespoten, ze vloeit eerder langs de hellingen naar beneden. Hierbij worden steentjes uitgespuwd, lapili (Italiaanse woord voor steentjes, overal ter wereld in alle talen wordt dit woord dan ook gebruikt). Indien de tijd tussen 2 uitbarstingen te lang wordt, betekent het dat de druk in de magmakamer als maar groter wordt en de daaropvolgende uitbarsting heviger

( foto wikipedia). Diagram van een Stromboli-type eruptie 1. Aspluim 2. Lapilli 3. Lavafontein 4. Vulkanische asregen 5. Vulkanische bom 6. Lavastroom 7. Lagen van lava en as 8. Bedding 9. Sill 10. Magmakanaal 11. Magmakamer 12. Dike

*Het derde type, Kanloan type, verspreiden grote en hoge gaswolken. Ze worden ook Pliniaans-type uitbarstingen genoemd. Bij plinische erupties wordt een enorme zuil van pyroklastica (lava, vulkanische gesteente, as en gas) met snelheden tot honderden meters per seconde de stratosfeer in gespoten tot een hoogte van soms wel 45 km. Als zo'n eruptiezuil inzakt kan een dodelijke aslawine ontstaan van heet gas en pyroclastica, die met hoge snelheid van de hellingen van de vulkaan afraast. Dit noemt men een pyroclastische stroom. Pliniaanse erupties zijn de meest explosieve en krachtige vulkaanuitbarstingen van allemaal.

*Vierde type, Surtsey naar de vulkaan die voor de kust van Ijsland is ontstaan, zijn vulkanen die eilanden vormen omdat ze uitbarsten onder het wateroppervlak. Hierbij worden brokstukken uitgespuwd, en komt de hete lava in contact met het koude zeewater. Wanneer de berg groter wordt, komt uiteindelijk de top boven water, er ontstaat een nieuw eiland

onderzeese uitbarsting

Een volgende stap in de uitleg is de vorming van het eilandje bij Faial , Capelinhos

Tekst https://www.rivagesdumonde.be/nl/blog-rivages/een-vulkaan-op-de-azoren

De vulkaan Capelinhos vormt een kaap aan de westkant van het eiland Faial op de Azoren. De geërodeerde vulkaankegel vormt een soort maanlandschap, met kliffen die in de Atlantische Oceaan storten. De vulkaan is ontstaan uit een uitbarsting die meer dan een jaar duurde. Het is in feite tot op heden de enige uitbarsting van de vulkaan. Het begon met een seismische episode in mei 1957, maar de eigenlijke uitbarsting, die onder water begon bij de eilandjes Capelinhos, vond plaats tussen september 1957 en oktober 1958. De enorme explosies vormden een klein eiland, waarna door de opeenhoping van as en lavastromen een schiereiland ontstond dat de vulkaan met het land verbond. De Azoren werden prompt 2,4 km² groter.

Vandaag herbergt dit beschermde gebied de oorspronkelijke kustvegetatie en grote kolonies visdieven. Op weg naar de vulkaan komt u de oude vuurtoren tegen, die wonderbaarlijk genoeg gespaard is gebleven maar na de uitbarsting verder van de kaap kwam te liggen. Verderop liggen een paar huizen die door de uitbarsting zijn verwoest, wat bijdraagt aan het dramatische karakter van dit unieke landschap op de Azoren.

op de voorgrond het nieuw gevormde eiland, nu verbonden met Faial. Merk op, de toppen liggen allemaal op één lijn

Bij zonsopgang op 27 september 1957 nam een walvisvaarder die voor de kust van het eiland Faial viste vreemde wervelingen waar op het oppervlak van de oceaan, zo'n 800 meter van de kust. Deze gasbellen kondigden de eerste explosie aan. Dat was om 8 uur ’s ochtends en daarbij kwam een gigantische vulkanische pluim vrij. De wervelzone groeide en tegen het einde van de dag was de vulkaankolom al 4 km hoog. De explosies namen de volgende dagen in aantal toe en het uitgestoten vulkanische materiaal stapelde zich op totdat op 29 oktober een klein hoefijzervormig eiland ontstond dat bekend staat als Ile Neuve.

In november ontstond door verdere explosies een tweede eiland, dat samensmolt met het eerste en uiteindelijk deel ging uitmaken van het hoofdeiland Faial. Op 16 december verschenen basaltische lavastromen voor de ogen van vele wetenschappers die van over de hele wereld waren afgereisd om dit zeldzame schouwspel te aanschouwen. De vulkanische as die op het eiland Faial viel, vernietigde de vegetatie en bedekte huizen, wegen en gewassen.

Het was een desolaat gezicht, met de geur van zwavel en de trillingen van de grond daarbovenop. Begin 1958 ging de onderwateractiviteit verder en de uitbarsting kwam dichter bij de oude kustlijn, waardoor de verbinding tussen de vulkaan en het eiland werd verstevigd. In mei werd de uitbarsting strombolisch, met de uitstoot van lapilli en de vorming van een lavameer in de nacht van de 12de. Het was tijdens deze verschrikkelijke nacht dat een krachtige aardbeving het eiland Faial opschrikte en veel huizen deed instorten.

Er verscheen een breuklijn van liefst 2 meter. Dankzij de preventieve evacuatie van de bevolking maakte de aardbeving geen slachtoffers. Er volgden meer lavastromen, die geleidelijk de vulkaankegel vormden die vandaag nog steeds zichtbaar is. De uitbarsting eindigde op 24 oktober 1958. Sindsdien is de vulkaan afgekoeld en geërodeerd en heeft hij de helft van zijn oppervlakte verloren.

Als laatste stappen we door de verzameling mineralen en fossielen

ah-ah-lava (zoals we in de gruta do Cavoa zagen)

obsidiaan, vulkaanglas (werd door primitieve volkeren soms gebruikt om scherpe werktuigen te maken)

Fossielen zijn er enkel op Santa Maria. Het oudste eiland werd ongeveer 8 miljoen jaar geleden door vulkanisme gevormd. Er kwam erosie en het eilandje verdween terug onder water. In de loop der tijden werden er op het onderwatereiland massa’s (kalk) resten van organismen afgezet. Het eilandje kwam weer boven water, nu zijn er heel wat fossiele resten te vinden.

er is een tand van een reuzengrote vis, zie de verhouding met een duiker

Het verteluur is voorbij. We hebben weer heel wat bijgeleerd

Wat verder ligt het dorpscentrum van Lagoa. Hier is een vissershaventje, er rond liggen verschillende restaurants, waar nu, op een weekdag, weinig bedrijvigheid heerst.

Het haventje kreeg de naam Porto dos Caneiros, in het Nederlands ‘Ramhaven’. De vroege inwoners brachten vee, zoals geiten en schapen mee, om ook toekomstige immigranten van voedsel te kunnen voorzien

ten oosten van de haveninham is er een tweede kleine inham. De zee is niet zo rustig als we vorige weken zagen. Door de bijna zwarte lucht ziet alles er dreigender uit…

lava tot in de oceaan..

wat verder zien we structuren…

… gemeentelijke zwembaden, strand niet bewaakt, een complex waarbij er gebaad kan worden in de zee, ietwat beveiligd door de betonnen stranden

… mij lijkt dit niet aantrekkelijk, gelukkig denkt niet iedereen hetzelfde, ….

men heeft hier gebruik gemaakt van de basaltrotsen om een zwemomgeving te creëren

blijkbaar zijn hier diepe plaatsen, er zijn immers enkele duikplekken geïnstalleerd

nog iets verder bevindt zich een echt zwembad, hier hebben we nog zicht op het verdere verloop van de oostkust

çaloura bevindt zich net voorbij Agua da Pau

Çaloura is een dorpje, waar vroeger enkel rijke mensen woonden, gelegen op de helling bij een steil stukje kust. Nu nog zijn grote gebouwen achter omheiningen met grote, bebloemde tuinen te zien.

We zien vooral veel moderne gebouwen …

çaloura hermitage en klooster, een klein, gesloten complex, ooit gesticht in de 16^de eeuw. Dit gebouw dateert echter uit de 18^de eeuw

We hebben de auto geparkeerd bijna beneden bij de zee. Nu zijn er wat toeristen, maar tijdens de weekend blijkt het hier vrij druk te zijn

verder richting oosten zien we het eilandje Ilhéu, voor de kust van Vila Franca, do Campo, waar we ook nog komen

er is klein zwembad in de zee, de golven verversen regelmatig het water

de hoge rotswanden bij de inham bestaan uit basalt, hard geworden lava

er blijkt misschien een kleine grot te zijn …

de zee is vandaag niet zo rustig…

de vissersbootjes liggen op het droge …. de verse vis is al verkocht …

In het plaatselijke restaurant eten we heel verse rog… elke tafel wordt telkens opnieuw ingenomen … we hebben nog nooit zo dicht bij een oceaan gegeten, op het terras hangend boven het dikke-keien-strand

schitterend gelegen haventje

met een mini vuurtorentje

en grote meeuwenjongen die zich niet al te druk maken over de toeristen

en een eilandje voor de kust, met voldoende zoetwater (regen, mist) om bomen te laten groeien

terug naar de auto, bij het uitzichtpunt

Voorbij Agua de Pau, bevindt zich Ribeira Chà, een kleine parochie met een geschiedenis. Er zijn 3 kleine musea, die te bezoeken zijn door een gidse, die in het eerste, ‘museum van de kerk’ en tegenover de kerk, wacht op bezoekers.

De ouders van de gidse zijn hier geboren, uitgeweken naar Bermuda (zoals andere inwoners van de Azoren) en nadien terug gekeerd. De vrouw, haar ouders, eventuele nakomelingen, hebben daardoor een Brits (Bermuda) en een Azoriaans paspoort.

Boven het gebouw waar de dames wachten, bevindt zich het kleine museum

Toen de seminarist João (Joannes) Caetano (° 1930, geboren op het Azoren-eiland São Jorge) hier toekwam, was het kerkgebouw bijna een rüine

het oude kerkgebouw

met enkele overgebleven stenen

De man riep de burgers samen, ze besloten zelf een nieuwe kerk te bouwen, met eigen mankracht (vrouw- en kindkracht) en uit eigen middelen. Na de kerk volgden ook andere zaken, zoals een kinderspeeltuin en andere religieuze toepassingen.

gedurende 7 zondagen na Pasen, wordt hier de ‘Espirito santo’, de heilige geest in processies herdacht. Tijdens de laatste zondag wordt er in grote ketels ‘vleessoep’ gemaakt voor iedereen, arm en rijk. Voor de vleessoep slacht men een varken, en al het vlees, samen met allerlei groenten en kruiden, worden tot soep gekookt.

We aten ongeveer een week geleden ‘vleessoep’ met rundsvlees. Na zo een kom soep is alle honger over, wij zouden het eerder maaltijdsoep noemen.

er stond in het begin een kleine kapel dichtbij de zee met enkele houten beelden. In het midden Jozef en het kind Jezus, rechts Antonius, de patroonheilige van de boeren

aan zijn rechtervoet een klein varkentje. Wanneer er een probleem was met een dier, geit, schaap, varken, kip,… kwamen de boeren handel drijven met Antonius. Ze beloofden het één of het ander als hun dier weer gezond werd …

enkele oude schoolboeken ..

en traditionele kledij

Daarna rijdt de dame ons voor om de twee andere musea te bezoeken

het landbouw- en etnografisch museum

Wanneer de eerste mensen aankwamen op Sao Miguel was het eiland bedekt met struiken. Beetje bij beetje werd de oorspronkelijke vegetatie gerooid om gewassen te telen. In het begin was dit tarwe. De tarwe was niet alleen voor eigen consumptie, ze werd ook uitgevoerd naar Engeland en sommige Afrikaanse landen, en dat al in de 15^de eeuw.

visueel overzicht van de voornaamste teelten in de verschillende eeuwen
Er werd ook wede verbouwd, een belangrijk exportproduct voor het blauw kleuren van textiel (voordat indigo gebruikt werd), urzula gekweekt als paarse kleurstof.

Ook suikerriet werd verbouwd. Door de teruggang van de handel in tarwe en suikerriet, steeg het aandeel van de productie van planten die de kleurstoffen leverden, heel sterk tijdens de 16^de eeuw.

Ook de productie van de zoete aardappel (yam), druiven (wijngaarden), andere knollen en lupine (als stikstofmeststof ondergeploegd) steeg.

Op het einde van de 16^de eeuw kwam de sinaasappelteelt op, tijdens de 18^de eeuw kende de teelt een bloei. Daar kwam een einde aan in 1875 door de aantasting van de planten door de schimmel Phytophthora, een schimmel waar de groei en verspreiding bevorderd wordt door hoge luchtvochtigheid (de ziekte heeft de naam gummosis)

Daardoor ontstonden nieuwe culturen, thee, tabak , lisdodde (eetbare gedeelten), chicorei, ananas en suikerbiet.

Tijdens de 17^de eeuw kwamen vlas en maïs, tijdens de 18^de eeuw aardappel (planten die uit Amerika meegebracht werden, tot dan onbekend in Europa.

Tijdens de 19^de eeuw was er een grote productie van zoete aardappels, gebruikt om alcohol te produceren.

Tijdens de 20^ste eeuw verdwenen veel van deze teelten. Nu blijft vooral de veeteelt, melkkoeien, belangrijk. Meest zijn het runderen Holstein-Freesian, weiden (ook voor hooi) en maïsteelt (voordroogkuil).

Op de Azoren zijn er meer koeien dan mensen, … 51% koeien en 49% mensen, … dat belooft bij de verkiezingen...

werktuigen worden op deze manier voorgesteld

er staat een grote dorsmachine, dat door ‘loonwerkers’ werd gebruikt. Het was in die tijd iets nieuws, voordien gingen mensen met hun graan naar een molen, nu kwam de machine bij hen

een primitief dorstoestel, gemaakt uit hout en basalt steentjes. Dieren trokken deze plaat over de dorsvloer om de graankorrels te scheiden van de halmen

en later, meer ingenieus model, we zagen het ook in het tarwemuseum in Povoacao

vroeger waren er allerlei trekdieren in gebruik, afhankelijk van de financiële status van de gebruiker.

Nu hebben we niets anders dan tractoren gezien, alhoewel… in een dorp zagen we dat een straat verboden was voor paardenkarren….

de vroegere, harde werkers, …

Het derde museum is een woonhuis, Casa museu Maria dos Anjos Melo. De vrouw werd in 1900 geboren in Ribeira Cha. In 1904 verhuisde de familie, vader, moeder en zes dochters naar Amerika om een beter leven op te bouwen.. Hier in Ribeira Cha was de familie zeer arm, ze woonden niet eens in een huis, de vader trok van dorp tot dorp om wat werk te zoeken… . In 1904 werd het krot verkocht, hiermee werden tickets gekocht voor de overtocht naar Amerika.

de dame is 92 jaar geworden, na haar dood schonk ze het huis met alles er op aan de parochie. Ze was al sinds lang weduwe en had geen kinderen

Maria als jong meisje in Amerika

In Amerika ging ze naar school tot het einde van de vierde graad. Er was geen geld genoeg om de kinderen langer te laten studeren. Tijdens de zondag, deed ze oppas in de parochie in Bedford, waar ze woonden.

In 1920 wilde de vader terug keren naar Sao Miguel, de moeder wou dat niet, maar kwam toch mee. Alleen de oudste zus bleef, ze was al gehuwd en had 4 kinderen…

Bij haar terugkeer kwam ze weer terecht in een dorp zonder elektriciteit (er werden olielampen gebruikt) en de post werd verdeeld door een vrouw die ze moesten betalen met een gift… van de moderne wereld terug naar de oude ...

Ten opzichte van iedereen in het dorp was Maria zeer verstandig, ze had en las kranten, ze sprak vloeiend Engels, ze was lerares in het dorp, ze hielp mensen om een brief voor te lezen en ze beantwoordde die, ze was uiterst gelovig en deed alles voor en in de kerk, ze was de steun voor iedereen, ….

de laatste foto van Maria

Het huis bleef bewaard zoals het was en geeft een beeld van het leven hier in het dorp Ribeira Cha

haar bed en de olielamp

één van haar reiskoffers, uit hout en bekleed met kamelenhuid

de keuken met een grote soepketel, dikwijls gaf ze ook soep aan armen die haar hulp vroegen

een bank waarop bij het begin van de winter het varken werd geslacht. Tijdens de koelere winter was het vlees langer bewaarbaar. Rechts op de bank 3 ineenzetbare bakjes. Dikwijls werd voedsel niet aangekocht (omdat er geen geld was) maar werd het geruild voor iets anders, of indien er niets was, werd er gewerkt (op het veld, genaaid, …)

stenen potten waarin het varkensvlees, overgoten met varkensvet en zout, een tijd in bewaard werd. Vooraan het klein model van de wastobbe, waarin mensen zich bij de stoof wasten

op de zolder, niet origineel, staat een verzameling koffers

Op mijn vraag of de emigranten nog terug komen naar de Azoren, vertelde de vrouw meerdere voorbeelden. Gepensioneerde mensen komen veelal terug, het leven op de Azoren is immers veel goedkoper dan in de Verenigde Staten (zeker nu, alles daar zeer duur wordt), Canada, Bermuda…. . Sommige komen tijdens de koude maanden naar de Azoren, maar keren tijdens de zomer terug (kinderen blijven daar wonen), anderen pendelen … . Dat is vooral zo voor de generatie die nog op de Azoren geboren zijn…

Veel bijgeleerd over het leven vroeger hier in Ribeira Cha (en soortgelijk op alle eilanden)

****

Beneden bij de zee ligt het dorpje Caloura, we hebben er een eerste blik op vanaf Miradouro do Pisao, ook een picknickplaats

originele naam ‘uitkijkpunt van de trap’, ja we moeten een trap op…

de wolken hangen laag, het dorpje is nog redelijk goed te zien

Vila Franca do Campo was een zeer vroege nederzetting. De eerste inwoners leefden er van de vis- en walvisvangst, anderen van de landbouw. Het stadje was toen de hoofdstad van het eiland Sao Miguel, vele grootgrondbezitters woonden hier, tot … de aardbeving van 1522 alles hier door elkaar schudde en verwoestte. Grootgrondbezitters en adel bouwden de stad opnieuw op, maar in 1546 werd de hoofdstad definitief verhuisd naar het veel veiliger gelegen Ponta Delgada.

vrouwen houden een babbel wanneer ze buiten zijn om inkopen te doen, het gaat er levendig aan toe (mannen zien we vooral bij cafés staan, te horen naar het geluid lijkt de praat dikwijls op zattemanspraat)

wat verder is er een overdekte bloemenmarkt

Centrum van de stad is het park Jardim Antero de Quental met een kiosk die ook nu koffie en koele drankjes serveert.

enkele bomen geven veel schaduw

Rond het plein staan alle gebouwen die in het centrum thuis horen, én het standbeeld van de man aan wie de stichting van de stad wordt toegeschreven

imposant en streng , hoog boven de hoofden…

… op een zware sokkel

Achter het standbeeld staat het stadhuis

Op hetzelfde plein, de kerk Igreja de Sao Miguel, zo goed mogelijk naar het origineel herbouwd na de aardbeving, in de stijl ‘Atlantische gotiek’.

In de toren hangt de oudste klok van het eiland, een geschenk van Joao III van Portugal, in 1544

het hoofdaltaar, ook hier met goud versierd

met het beeld van de aartsengel Michael

de wanden naar het hoofdaltaar zijn aan beide zijden versierd met azulejos, tegels in blauw-wit

een zijaltaar

Aan de zijde tegenover het stadhuis lijkt er een kerk te staan…

… met een apotheek in de annex

Het infobord leert ons dat dit de Igreja de Misericordia is, maar er is niet alleen een kerk achter de muren, hier bevond zich ook het eerste hospitaal van het eiland, opgericht in 1483, nog voor de aardbeving. De huidige barokke kerk is gebouwd tijdens de 17^de/18^de eeuw

nog een laatste blik op de tuin…

Aan het oostelijke uiteinde van Vila Franca do Campo bevindt zich de vissershaven, heel erg beschut tegen stormen op de oceaan.

de haven met eerder plezierbootjes en boten om tijdens de zomermaanden een overtochtje te maken naar een voorgelegen eiland

de eigenlijke haven en het stadje lijken een versterkte vesting te hebben (was wel nodig tegen zeerovers en piraten)

er was de mogelijkheid om vele manschappen achter de muren in gereedheid te houden om de aanval af te slaan (maar blijkbaar lukte dit niet altijd)

er liggen enkele vissersboten in het water, de netten liggen op land ….

… maar de meeste boten zijn aan land getrokken

aan alle zijden veilig beschut door hoge muren….

op ongeveer 500m voor de kust ligt het kleine eiland Ilhéu (betekent ‘Klein Eiland’)

( volgende tekst https://parquesnaturais.azores.gov.pt/en/parques/9/areasprotegidas/110)

Het Ilhéu de Vila Franca do Campo ligt ongeveer 500 meter ten zuiden van Vila Franca do Campo en beslaat een oppervlakte van ongeveer 8 hectare en heeft een maximale hoogte van 62 meter

Dit eilandje is een belangrijke attractie in het kustpanorama van de Azoren vanwege zijn geologische, biologische, historische, culturele en landschappelijke waarden en in het bijzonder zijn belang voor het behoud van soorten en habitats.

Het is een toeristisch gebied dat in het zomerseizoen erg populair is om te zwemmen, apneuduiken en vogels te spotten. Gedurende de maanden juni tot september is het aantal mensen dat toegang heeft tot dit beschermde gebied beperkt, om de impact op deze habitat te verzachten in overeenstemming met Verordening nr. 66/2018 van 20 juni.
(er mogen maximaal 400 mensen per dag in het gebied komen, en enkel met een officiële overtocht)

Het Ilhéu de Vila Franca do Campo komt overeen met een surtseyaanse (zie boven bij het vulkanolisch centrum) tufsteenkegel die het resultaat is van een onderzeese vulkaanuitbarsting van basaltachtige aard…geprojecteerd tijdens de uitbarsting die mogelijk tussen 4 en 5 duizend jaar geleden plaatsvond. Tegenwoordig is de vulkanische kegel gedeeltelijk geërodeerd en gebroken door verschillende scheuren die hem in twee eilandjes verdelen: Ilhéu Pequeno en Ilhéu Grande.

Ilhéu (foto https://www.iloveazores.net/2021/06/viagens-para-o-ilheu-de-vila-franca-do.html)

De biologische rijkdom van het eilandje is enorm en bestaat uit de faunale diversiteit verborgen in de zee, hetzij op een zanderige of rotsachtige bodem, die de thuisbasis zijn van een verscheidenheid aan weekdieren (sommige endemisch) en stekelhuidigen. Het is ook een broedgebied voor sommige trekkende zeevogels zoals de Cory's pijlstormvogel (Calonectris borealis) en de visdief (Sterna hirundo).

nest van de Calonectris borealis (Corry’s pijlstormvogel), de vogel heeft een spanwijdte van 112 tot 126 cm, broed op de oostelijke Azoren, maar is buiten de broedtijd in het Atlantische gebied (soms) te zien

de volwassen vogel (foto https://eu2-browse.startpage.com/av/anon-image?piurl=https://s3.amazonaws.com/media.wikiaves.com.br/images/3193/3913869g_2940fd66f40832ce0ec3f948412b6981.jpg&sp=1761163576Ted6229f512c220053382c405cf6facfb146c54770f47a6f4a24ebd86d7e2dbc2)

kijken we richting westen, wat verder ligt het stadje Vila Franca do Campo

en richting oosten

Ons verste oostelijke punt (centraal Sao Miguel) is de Ermida de Nuestra Senhora de la Paz, kapel onze-lieve-vrouw van de vrede, dat gelegen is in de bergen (en vandaag in de mist) boven Vila Franca do Campo. De gps weet blijkbaar niet goed hoe er te komen, er zijn voldoende wegwijzers, we geraken er. De weg er heen is smal, vrij steil en deels in een donker bos. Deze weg leidt enkel tot de kluizenaarskapel, veel Azorianen komen naar dit ‘heiligdom’, sommigen zelfs te voet, voor hen is het een bedevaartsoord.

De kapel Ermida Nuestra Senhora da Paz, Onze-Lieve-Vrouw van de Vrede, wordt bereikt via een barokke trap. De treden zijn degelijk, breed en zoals overal, uit basalt gemaakt.
Op elk verdiepingetje is er een beeld van het leven van Maria, in azulejos (gebakken tegels).

niet erg duidelijk omwille van de zeer laag hangende bewolking, volgende foto van internet

foto zelfde website als een van volgende foto’s

we zijn er bijna

binnen vrij eenvoudig zoals het een hermitage past

De eerste kapel werd hier gebouwd voor 1522, door een vulkaanuitbarsting werd veel verwoest en in 1764 werd ze opnieuw gebouwd. Nadien is ze meermaals gerestaureerd. De trappen zijn er pas later aan toegevoegd.
Volgens de legende was op de plek van de kapel een grot, waar een herder het beeld meermaals terug vond, hoewel de pastoor het telkens veilig opborg in zijn sacristie.

In de voorbije eeuwen kwamen dorpelingen hier als troost voor de aanvallen van zeerovers en piraten.

Beneden de trappen is er een uitzicht over de stad, 215m lager gelegen, maar door de mist is het zicht zo beperkt dat mijn foto niets zegt

foto https://byacores.com/?fotografias=vila-franca-do-campo-vista-do-miradouro-nossa-senhora-da-paz#google_vignette

We keren terug naar Ponta Delgada.

Onze laatste wandeling langs de oceaanzijde in Ponta Delgada, maakt de verbinding tussen het centrale deel van het eiland en het westelijk gedeelte.

De rots van Sao Roque, en verder de voederfabriek van Lagoa

de rots voor Sao Roque, nu dichterbij

helemaal aan het oostelijk uiteinde van Ponta Delgada, bevindt zich de gevangenis. Volgens een man waarmee we een babbel houden, zou het complex omgbouwd worden tot een luxe hotel, met een ondergrondse doorgang naar een privé strand bij de Club Maritime

Sao Miguel, een eiland, overal oceaan, boten die aanlegden, mensen die toekwamen of juist weg trokken, een eiland met heel wat geschiedenis.

Wat viel ons vooral op

• -Een heel groen eiland (met een vrij grote luchtvochtigheid)
• -Een eiland met goede wegen
• -Een eiland waar mensen in een rolwagen welkom zijn, maar waar er overal fysische barrières zijn, meestal onoverkomelijk
• -Een eiland dat heel netjes onderhouden wordt (niet te vergelijken met België)
• -Een eiland met veel veeteelt
• -Een eiland waar niet iedereen het breed heeft
• -Een eiland met in elk dorp zeer goed onderhouden openbare toiletten
• -Een eiland waar (in oktober) het op de meeste plaatsen vrij rustig is
• -Een veilig eiland